Çağatay'ın Âkif'ten bestelediği kayıp operet bulundu

Çağatay’ın Âkif’ten bestelediği kayıp operet bulundu


Ali Rifat Çağatay’ın Mehmed Akif’in şiirinden bestelediği, notaları kayıp ‘Köse İmam Opereti’ gün yüzüne çıktı. Müzisyen ve araştırmacı Hüseyin Kıyak’ın bulduğu ve götürüldüğü Brüksel’den 50 yıl sonra evine dönen, Çağatay’ın kendi el yazması, 25 Aralık 1923 tarihli eser bestelenişinin 100. yılında ilk kez sahnelenecek. KARAR’a konuşan Kıyak: “Çağatay opereti çok sesli değil, tek sesli ve Türk müziği sazlarıyla icra edilmek üzere bestelemiş. Aslında tek perdelik opera diyebiliriz” dedi.

Erken cumhuriyet döneminin öncü ve önemli bestekârlarından, udi Ali Rifat Çağatay’ın Mehmed Akif Ersoy’un şiirinden bestelediği, varlığı bilinen ancak tam notaları bulunamayan ‘Köse İmam’ opereti gün yüzüne çıktı. Türk musikisine batı musikisi tecrübesini taşımaya çalışan bir sanatkar olarak bilinen, Mehmed Akif’in de yakın dostu olan Çağatay’ın 1923 yılında eski Türkçe ile bestelediği operet müzisyen ve araştırmacı Hüseyin Kıyak tarafından bulundu. Operet, bestelenişinin ve Cumhuriyet’in 100. yılının yanı sıra, İstiklal Marşımızın şairi Mehmed Akif’in doğum ve ölüm yıl dönümlerine denk gelen günlerde, 23 Aralık’ta Zeytinburnu Kültür ve Sanat Merkezi’nde ilk kez müzikseverlerle buluşacak.

Ali Rifat Çağatay

Mehmet Akif’in ‘Safahat’ın I. kitabında özellikle aile hayatı ve önemi üzerinde durduğu üç şiirinden biri olan ve Çağatay tarafından bestelenen ‘Köse İmam’ operetini gün yüzüne çıkaran müzisyen ve araştırmacı Hüseyin Kıyak, opereti bulma hikayesini KARAR’a şu ifadelerle aktardı: ‘Ali Rifat Çağatay bilindiği gibi İstiklal Marşı’nın ilk bestecilerinden.

Operetin valığı biliniyordu ama tam notalarına ulaşılmamıştı. Çağatay’ın önemli iki öğrencisi olan, aynı zamanda kız kardeş olan keman sanatçısı Enise Can ve piyano sanatçısı Fulya Akaydın hayatlarının sonlarını Brüksel’de geçiren iki sanatçımız. Fulya Hanımın oğlu Pertev Apaydın da Bürüksel’de yaşayan bir mühendisimizdi, o vesile ile Brüksel’e gitmişlerdi. İki sanatçımız 1975’e kadar hayattalardı ve orada yaşıyorlardı, Brüksel’e giderken de İstanbul’dan bazı evrakları da götürmüşler. Pertev Beyin kızı, Fulya Hanımın torunu Ayşegül Apaydın ile tanışıyordum. Pertev Beyin vefatının ardından kızı Ayşegül Hanım, Brüksel’deki evrakı bavullarla bana göndermek istediğini söyledi.

İstanbul’a arabayla gelecek iki dostum, Mehmet Ali ve Şerife Karagöl çifti de bavulları alarak, uzun bir yolculuktan sonra bana ulaştırdılar. Bavullardaki evrakı incelediğimde Ali Rifat Çağatay’ın kendi el yazısı ile yazmış olduğu kayıp ‘Köse İmam’ operetinin tamamını buldum, çok heyecanlandım.” Kıyak, Türkiye’den Brüksel’e giden tarihi belgelerin yaklaşık 50 yıl sonra tekrar yurda döndüğünü belirterek, eseri 2022 yazında bulduğunu ardından gün yüzüne çıkarmak için harekete geçtiğini kaydetti.

Çağatay’ın eski yazıyla kaleme aldığı notada eserin 25 Aralık 1923’te bestelendiğinin kayıtlı olduğunu aktaran Kıyak, “Aralık 2023 eserin bestelenmesinin tam 100. yılı, aynı zamanda bilindiği gibi aralık ayı sonu Mehmed Akif’in doğum ve ölüm tarihleri, ayrıca bu yıl Cumhuriyetimizin 100. yılını kutluyoruz, bu önemli günlerin hepsinin bir araya geldiği bir zamanda icra edilecek” diye konuştu.

Çağatay’ın kendi el yazısıyla yazdığı, Hüseyin Kıyak tarafından bulunan ‘Köse İmam Opereti’nin ilk sayfası.

Hüseyin Kıyak

‘AKİF’E SÖZ YAZARI OLARAK YAKLAŞAN İLK MÜZİSYEN’

Kıyak, Çağatay’ın İstiklal Marşı’nın ilk bestekârı olduğunu hatırlatarak, şunları kaydetti:

“Şu an kullanılmıyor malum. Ancak, günümüzde okuduğumuz bu marştan önce en uzun süre Çağatay’ın bestelediği acemaşiran makamındaki marş kullanılmıştı. Daha sonra şairin başka şiirlerini de besteleyen Çağatay, Mehmed Akif’e bir söz yazarı olarak yaklaşan ilk bestekar, müzisyen. Diğer besteciler sadece İstiklal Marşı ile ilgilenmiş.”

Mehmed Akif Ersoy

Mehmet Akif ve Çağatay’ın aynı zamanda yakın iki dost olduğunun da altını çizen Kıyak, “Birbirlerine yazdıkları mektupları var. Onlar da torunu Alp Altıner’den aldığım evraktan çıktı, Mehmed Akif Ersoy Vakfı’nın çıkardığı Mehmed Akif Salnamesi’nin üçüncü cildinde yayımlamıştım” bilgisini verdi.

ESKİ YAZIDAN YENİ YAZIYA ÇEVRİLDİ

Kıyak, Çağatay’ın eski yazıyla kaleme aldığı ‘Köse İmam’ operetini yeni yazıya çevirttiğini söyleyerek, operet hakkında şu detayları aktardı:

“Yarım saat süren uzun soluklu bir eser. Altı oyuncu var. Akif’in şiiri aslında normalde şarkı bestelemeye hiç uygun değil, ancak bu şiir içerisinde diyaloglar var, Çağatay şiirin bu yönünü kullanarak, operetler içinde diyaloglar yaratmış. Bu eseri operet olarak besteleyen Çağatay’ın amacı Türk müziğinde beste şekillerinde yenilik yapmaktı. Mehmed Akif’i de yeni tarzda besteleyeceği eserlere kaynak olarak görüyordu.”

DÖRT BESTESİ BİRDEN SESLENDİRİLECEK

Kıyak, Çağatay’ın Mehmed Akif’in İstiklal Marşı’nın yanı sıra, ‘Bülbül’, ‘Ordunun Duası’ şiirlerini de bestelediğini vurgulayarak, şairin toplamda dört eserini bestelediğini kaydetti. Eserin 23 Aralık’ta icra edileceğini söyleyen Kıyak, “Konserde ‘Köse İmam’ operetinin ilk kez icra edilmesinin yanı sıra bestelediği diğer üç eser de seslendirilecek. Notaları bulunan eser de ilk defa kayıt altına alınacak. Konserin şefiİhsan Özer olacak, solistleri ise ‘Köse İmam’ rolüyle Yahya Geylan, gadre uğrayan, imama şikayete gelen kadın karakteri rolüyle Canan Sezgin Geylan sahnede olacak. Ayrıca birçok genç müzisyenden oluşan koro da sahnede olacak. Drama, dekor ve kostüm gibi konularda da Devlet Tiyatrosu sanatçılarından Şahin Ergüney’den destek alıyoruz.” Kıyak, konser öncesi kendisinin de ‘Köse İmam’ operetini bulma hikayesi ile Mehmed Akif ve Çağatay’ın yakın dostluğunu anlatan bir konuşma yapacağını aktardı.

‘GELENEKSEL TÜRK MÜZİĞİ FORMLARINDA TİYATRAL BİR ESER’

Babannesi ve büyük teyzesinden kendisine kalan evrakı teslim eden Ayşegül Apaydın’a, çalışmayı organize eden Mehmed Akif Ersoy Vakfı Yönetim Kurulu’na, konsere ev sahipliği yapan Zeytinburnu Belediye Başkanı Ömer Arısoy ve yardımcısı Sertaç Güleç’e, eserin bulunduğu bavulu Brüksel’den İstanbul’a getiren Karagöl çiftine ve projeye destek veren Selahattin Öztürk’e teşekkür eden Kıyak, son olarak şunları söyledi:

‘Çağatay’ın bestelediği ‘Köse İmam’ opereti müzik tarihi bakımından büyük bir kazanım, operet gibi günümüze örneği az gelen bir formda önemli bir eser gün yüzüne çıkmış olacak. Mehmed Akif gibi şiirde, Çağatay gibi de müzikte birçok yeniliğin öncüsü olan iki ismin ortaklaşa verdikleri bir ürün ilk defa dinleyici ile buluşacak. Konserde geleneksel Türk müziği makamlarıyla yapılmış tiyatral bir eser sahneye koyacağız ki bunun örneğini çok göremiyoruz.”

‘ASLINDA TEK PERDELİK OPERA’

Kıyak, ‘Köse İmam’ operetini musiki birikimi ışığında şu ifadelerle değerlendirdi: ‘Köse İmam opereti çok sesli değil, operet denmesine rağmen Çağatay tarafından tek sesli ve Türk müziği sazlarıyla icra edilmek üzere bestelemiş. O döneme kadar görülen operetlerde hep konuşmalar da varken, bu eserde tamamen müzik var aslında tek perdelik opera diyebiliriz. Çağatay belki operayı fazla iddialı bulduğu için operet diyerek tevazu göstermiş diyebiliriz. Mehmed Akif’in tutucu, yeniliklere kapalı bir şair gibi anılmasına rağmen, operete konu olan şiirinde bir yobazlık eleştirisi yaptığını da aktaran Kıyak, şu görüşlerini aktardı:

“Bu okuyacağımız operette yobazlık eleştirisi yapıyor. Dört kadınla evlenmek isteyen bir adam kadını dövüyor. Mehmed Akif’in ideal olarak çizdiği Köse İmam karakteri bunun doğru olmadığını söyleyerek, dini kisveler altında kendini tatmin etmek isteyen bu kişiyi eleştiriyor. Çağatay operette şiire tamamen bağlı kalmış, hiçbir değişiklik yapmamış.”
İlk yayın yeri:https://www.karar.com/kultur-sanat-haberleri/cagatayin-akiften-besteledigi-kayip-operet-bulundu-1811738#google_vignette