Azerbaycan’da Yayımlanan Bir Eser Üzerine:
(Günel ORUCOVA, ORTA ESRLER FARSDİLLİ LÜĞETLERDE TÜRK ELEMENTLERİ, Bakı-2019, “Mütercim”, 220 S.)
(Günel ORUCOVA, ORTA ESRLER FARSDİLLİ LÜĞETLERDE TÜRK ELEMENTLERİ, Bakı-2019, “Mütercim”, 220 S.)
Kardeş Azerbaycan’da Türkoloji, Tarih, Sosyoloji ve İranistik, Sümeroloji, vb. konularda yetişmiş bilim adamları oldukça fazladır. Bunlardan pek çoğunu, 1987 yılında Azerbaycan’ın Bakı şehrinde yaptığımız “Dede Korkut Sempozyumu” adlı bilimsel toplantıda tanımış, daha sonra da ilişkilerimizi sürdürmüştük…Rahmetli Aydın Memedov, Tofik Hacıyev, Kamal Abdulla(yev), R.B. Esker, vb. Türkolog ve Tarihçiler vardı.
Azerbaycan’a ilk gidişim olan 1987 yılından günümüze 33 yıl geçmiş. Bu arada 3 kez daha Bakı’da bulundum. Rahmetli T. Hacıyev ile Muhabbet Mirzaliyeva’nın düzenlediği “HALEFLER VE SELEFLER “ adlı ilmi toplantının yankıları hâlâ devam etmektedir.
Bu arada, gerek Bakı’da, gerekse Türkiye’de yapılan ilmî toplantılarda, Azerbaycanlı bazı genç Türkologlar ve İranistlerle tanışıp, fikir alışverişinde bulunmuştuk. Bu gençlerden birisi de Azerbaycan’ın yetiştirdiği kadın “Türkolog” ve “İranist” Günel ORUCOVA idi. Orucova, Azerbaycan’ın yetiştirdiği değerli Türkolog (Akademist) Prof. Dr. Kamal ABDULLA’nın danışmanlığında “ORTA ESRLER FARSDİLLİ LÜĞETLERDE TÜRK ELEMENTLERİ” adlı Doktora Tezi hazırlıyordu. Orucova, 2018 yılında bu çalışmasını bitirmiş, “Doktor” unvanını da almış, eserini bastırmak için hazırlanıyordu. 2019 yılının Ocak ayında bana gönderdiği 32 sayfalık özet notunda, kitabın basımında yer alacak bir “REY” (Sunum) yazmamı istemişti. Ben de 3 sayfalık bir “Sunum” yazarak, bu eserin “Konunun Aktüelliği”, “Araştırmanın Kaynakları”, “Araştırmanın Amacı ve Getirdiği Yenilikler”, “Araştırmanın İlmî Yeniliği”, “Araştırmanın Metod ve Kaynakları”, “Araştırmanın Esas Mazmunu”, “Orta Esrler Fars Dilli Lüğetlerde Türk Menşeli Etnografik Leksika” konuları hakkındaki görüşlerimi yazarak “Günel ORUCOVA gibi genç bir bayan Azerbaycan Türkü Dil bilimi araştırmacısının, bu kadar zor, sabır, bilgi ve emek isteyen bir konuyu, yüzünün akı ile Dil bilimine, Türk Dünyasına kazandırması TAKDİR EDLECEK bir başarıdır.” diye yazarak, Dr. Günel ORUCOVA ve Doktora tez danışmanı, kadim dostum (Akademik ) Prof. Dr. Kamal ABDULLA’yı kutlamıştım.
Bu eser, 2019 yılının sonunda Bakı’da basıldı ve adıma imzalı bir nüshasını da 9 Ocak 2020 tarihinde Ankara’da postadan aldım.
***
“ORTA ESRLER FARSDİLLİ LÜĞETLERDE TÜRK ELEMENTLERİ” adını taşıyan eser, “lügat-ı Fors; Sihahü’l-Fors; Ferheng-i Cihângirî, Ferheng-i Reşidî, Burhaân-ı Katı” gibi lügatlarda geçen “Türkçe elementler”i ortaya çıkarıp, Farsçadaki anlamları ile Türkçedeki anlamlarını karşılaştırarak yorumlamıştır.
Eser, şu bölümlerden oluşmaktadır. ÖN SÖZ (s.8-10); I Fesil-Orta Esrler Farsdilli Lüğetlerin Tedqiqi Tarihi: 1.1. Fars dilinin leksiqorafiyasını inkişaf tarihi ve dil xüsusiyetleri (s.11-47); 1.2. Orta esrler farsdilli lüğetler Azerbaycan alimlerinin eserlerinde. (s. 48-56); 1.3. Orta esrler farsdilli lüğetler Rusiya alimlerinin eserlerinde (s.56-65); 1.4. Orta esrler farsdilli lüğetler Avropa alimlerinin eserlerinde (s.65-74); 1.5. Orta esrler farsdilli lüğetler İran alimlerinin eserlerinde (s.74-81); II. Fesil-ORTA ESRLERFARSDİLLİ LÜĞETLERDETÜRK MENŞELİ ETNOQRAFİK LEKSİKA (s. 82); 2.1. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk menşeli geyim ve geyim hisselerinin adları. (s. 82-101); 2.2. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk menşeli yemek adları. (s. 102-117); 2.3. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk meişet avadanlığı adları (s. 117-133); 2.4. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk menşeli ictimai-siyasî-herbî leksika (s. 133-152); III FESİL-ORTA ESRLERFARSDİLLİLÜĞETLERDE TÜRK MENŞELİ ONOMASTİK LEKSİKA VAHİDLER: 3.1. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk menşeli toponimler (s. 153-168); 3.2. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk menşeli antroıponimler (s 168-q81); 3.3. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk menşeli zoonim ve fitonimler (s. 181-195); NETİCE (s.196-199); İSTİFAFE EDİLİMİŞ EDEBİYYAT (s. 200-217).
****
TÜRK MENŞELİ GEYİM VE GEYİM HİSSELERİ:
Arhalıq, yelek, çadır, astın (s. 85); çaroq, çarıq, şem “ayak geyim örnekleri” (s. 85); yarendaq (s.85) (DLT: yarında “kayış, sırım,yeşme “ham deri” (s. 85); çuha “yundan tohunulmuş paltar” (s. 86), çuğa/çuxa (DKK) (s.86, 87); yelek, arhalık (s. 89), astar (s. 92).
TÜRK MENŞELİ YEMEK ADLARI:
qatoq=qateq=qatıq (s. 102, 103); yoğurt=yağurt=yavırt (s. 106); pekmez (s. 114); ekmek=eymek= epmek (s.115); çerek=çörek= çoruk=çürük (s. 116)
TÜRK EL ALETLERİ ADLARI:
bil (=bel), qaşoq (=kaşık), toşek/tuşek (=töşek/döşek, duşek), boşkab, elek, döğme (=döğme), dolme (=dolma), otaq, qeyçi, qaplame, qaymaq, çopoq, çekme, ocaq, (s. 118).
QAZAN (= qazqân=qazgân=qazkân=gezgân (s. 121)
ÇAKMAK (=çahmaq= çehmâk=çehmeğ=çexmax) (s. 125)
AYAK (=EYAG=AYAK) (s. 127)
BEDEN UZUVLARI ADLARI:
ağız, burun, baş, boyun, bel, qaş (s. 119)
KUŞ ADLARI:
TUĞRUL (=toğrol=toğru=toğrağ=toğra=töre=türe (s. 143)
Günel Orucova’nın hazırladığı bu doktora tezi, yukarıda örneklerini verdiğimiz Türkçe kelimelerden başka (AL, ALA, ALACA, KARA) gibi kelimelerle kurulmuş YER ADLARINDAKİ BU RENKLERE DE TEMAS ETMEKTE, ÖRNEKLER VERMEKTEDİR.
“NETİCE” bölümünde, eldeki verilere göre Farsçada yaşamış ve yaşamakta olan Türkçe ödünçlemelerin nerelerde bulunduğu üzerinde, on sayıda, bilgi verilmektedir.
***
SONUÇ: Bu Doktora tezi büyük bir emek mahsulü olup, bilgi birikimi, sabır ve azim ile hazırlanmıştır. Türklerin en az 1500 yıllık kadim komşuları olan Farslarla (İranlılarla) yapmış oldukları kelime (=sözcük) alış verişinin TÜRKÇE lehine olan bölümünün bir kısmı bu eserde incelenmiş ve tanıklarıyla ortaya konulmuştur.
Bu bilgi dolu eserin yalnız Azerbaycan’da Azerbaycanlı Türkologların ellerinde bilgi kaynağı olarak kalması DÜNYA TÜRKOLOJİSİ için büyük bir kayıptır. Bu eserin Azerbaycan Türkçesi ile ya da Türkiye Türkçesine aktarılarak Türkiye’de basılması gerekmektedir. Genç Türkologların bu eseri mutlaka okuyarak değerlendirmeleri, bilgi dağarcıklarının zenginleşmesi açısından önemlidir.
Bu eseri hazırlayan Azerbaycan Türkü kardeşimiz Günel ORUCOVA’yı ve Danışmanı Prof. Dr. Kamal ABDULLA’yı kutlarım.
(12 Ocak 2020, Batıkent-ANKARA)
Azerbaycan’a ilk gidişim olan 1987 yılından günümüze 33 yıl geçmiş. Bu arada 3 kez daha Bakı’da bulundum. Rahmetli T. Hacıyev ile Muhabbet Mirzaliyeva’nın düzenlediği “HALEFLER VE SELEFLER “ adlı ilmi toplantının yankıları hâlâ devam etmektedir.
Bu arada, gerek Bakı’da, gerekse Türkiye’de yapılan ilmî toplantılarda, Azerbaycanlı bazı genç Türkologlar ve İranistlerle tanışıp, fikir alışverişinde bulunmuştuk. Bu gençlerden birisi de Azerbaycan’ın yetiştirdiği kadın “Türkolog” ve “İranist” Günel ORUCOVA idi. Orucova, Azerbaycan’ın yetiştirdiği değerli Türkolog (Akademist) Prof. Dr. Kamal ABDULLA’nın danışmanlığında “ORTA ESRLER FARSDİLLİ LÜĞETLERDE TÜRK ELEMENTLERİ” adlı Doktora Tezi hazırlıyordu. Orucova, 2018 yılında bu çalışmasını bitirmiş, “Doktor” unvanını da almış, eserini bastırmak için hazırlanıyordu. 2019 yılının Ocak ayında bana gönderdiği 32 sayfalık özet notunda, kitabın basımında yer alacak bir “REY” (Sunum) yazmamı istemişti. Ben de 3 sayfalık bir “Sunum” yazarak, bu eserin “Konunun Aktüelliği”, “Araştırmanın Kaynakları”, “Araştırmanın Amacı ve Getirdiği Yenilikler”, “Araştırmanın İlmî Yeniliği”, “Araştırmanın Metod ve Kaynakları”, “Araştırmanın Esas Mazmunu”, “Orta Esrler Fars Dilli Lüğetlerde Türk Menşeli Etnografik Leksika” konuları hakkındaki görüşlerimi yazarak “Günel ORUCOVA gibi genç bir bayan Azerbaycan Türkü Dil bilimi araştırmacısının, bu kadar zor, sabır, bilgi ve emek isteyen bir konuyu, yüzünün akı ile Dil bilimine, Türk Dünyasına kazandırması TAKDİR EDLECEK bir başarıdır.” diye yazarak, Dr. Günel ORUCOVA ve Doktora tez danışmanı, kadim dostum (Akademik ) Prof. Dr. Kamal ABDULLA’yı kutlamıştım.
Bu eser, 2019 yılının sonunda Bakı’da basıldı ve adıma imzalı bir nüshasını da 9 Ocak 2020 tarihinde Ankara’da postadan aldım.
***
“ORTA ESRLER FARSDİLLİ LÜĞETLERDE TÜRK ELEMENTLERİ” adını taşıyan eser, “lügat-ı Fors; Sihahü’l-Fors; Ferheng-i Cihângirî, Ferheng-i Reşidî, Burhaân-ı Katı” gibi lügatlarda geçen “Türkçe elementler”i ortaya çıkarıp, Farsçadaki anlamları ile Türkçedeki anlamlarını karşılaştırarak yorumlamıştır.
Eser, şu bölümlerden oluşmaktadır. ÖN SÖZ (s.8-10); I Fesil-Orta Esrler Farsdilli Lüğetlerin Tedqiqi Tarihi: 1.1. Fars dilinin leksiqorafiyasını inkişaf tarihi ve dil xüsusiyetleri (s.11-47); 1.2. Orta esrler farsdilli lüğetler Azerbaycan alimlerinin eserlerinde. (s. 48-56); 1.3. Orta esrler farsdilli lüğetler Rusiya alimlerinin eserlerinde (s.56-65); 1.4. Orta esrler farsdilli lüğetler Avropa alimlerinin eserlerinde (s.65-74); 1.5. Orta esrler farsdilli lüğetler İran alimlerinin eserlerinde (s.74-81); II. Fesil-ORTA ESRLERFARSDİLLİ LÜĞETLERDETÜRK MENŞELİ ETNOQRAFİK LEKSİKA (s. 82); 2.1. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk menşeli geyim ve geyim hisselerinin adları. (s. 82-101); 2.2. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk menşeli yemek adları. (s. 102-117); 2.3. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk meişet avadanlığı adları (s. 117-133); 2.4. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk menşeli ictimai-siyasî-herbî leksika (s. 133-152); III FESİL-ORTA ESRLERFARSDİLLİLÜĞETLERDE TÜRK MENŞELİ ONOMASTİK LEKSİKA VAHİDLER: 3.1. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk menşeli toponimler (s. 153-168); 3.2. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk menşeli antroıponimler (s 168-q81); 3.3. Orta esrler farsdilli lüğetlerde türk menşeli zoonim ve fitonimler (s. 181-195); NETİCE (s.196-199); İSTİFAFE EDİLİMİŞ EDEBİYYAT (s. 200-217).
****
TÜRK MENŞELİ GEYİM VE GEYİM HİSSELERİ:
Arhalıq, yelek, çadır, astın (s. 85); çaroq, çarıq, şem “ayak geyim örnekleri” (s. 85); yarendaq (s.85) (DLT: yarında “kayış, sırım,
TÜRK MENŞELİ YEMEK ADLARI:
qatoq=qateq=qatıq (s. 102, 103); yoğurt=yağurt=yavırt (s. 106); pekmez (s. 114); ekmek=eymek= epmek (s.115); çerek=çörek= çoruk=çürük (s. 116)
TÜRK EL ALETLERİ ADLARI:
bil (=bel), qaşoq (=kaşık), toşek/tuşek (=töşek/döşek, duşek), boşkab, elek, döğme (=döğme), dolme (=dolma), otaq, qeyçi, qaplame, qaymaq, çopoq, çekme, ocaq, (s. 118).
QAZAN (= qazqân=qazgân=qazkân=gezgân (s. 121)
ÇAKMAK (=çahmaq= çehmâk=çehmeğ=çexmax) (s. 125)
AYAK (=EYAG=AYAK) (s. 127)
BEDEN UZUVLARI ADLARI:
ağız, burun, baş, boyun, bel, qaş (s. 119)
KUŞ ADLARI:
TUĞRUL (=toğrol=toğru=toğrağ=toğra=töre=türe (s. 143)
Günel Orucova’nın hazırladığı bu doktora tezi, yukarıda örneklerini verdiğimiz Türkçe kelimelerden başka (AL, ALA, ALACA, KARA) gibi kelimelerle kurulmuş YER ADLARINDAKİ BU RENKLERE DE TEMAS ETMEKTE, ÖRNEKLER VERMEKTEDİR.
“NETİCE” bölümünde, eldeki verilere göre Farsçada yaşamış ve yaşamakta olan Türkçe ödünçlemelerin nerelerde bulunduğu üzerinde, on sayıda, bilgi verilmektedir.
***
SONUÇ: Bu Doktora tezi büyük bir emek mahsulü olup, bilgi birikimi, sabır ve azim ile hazırlanmıştır. Türklerin en az 1500 yıllık kadim komşuları olan Farslarla (İranlılarla) yapmış oldukları kelime (=sözcük) alış verişinin TÜRKÇE lehine olan bölümünün bir kısmı bu eserde incelenmiş ve tanıklarıyla ortaya konulmuştur.
Bu bilgi dolu eserin yalnız Azerbaycan’da Azerbaycanlı Türkologların ellerinde bilgi kaynağı olarak kalması DÜNYA TÜRKOLOJİSİ için büyük bir kayıptır. Bu eserin Azerbaycan Türkçesi ile ya da Türkiye Türkçesine aktarılarak Türkiye’de basılması gerekmektedir. Genç Türkologların bu eseri mutlaka okuyarak değerlendirmeleri, bilgi dağarcıklarının zenginleşmesi açısından önemlidir.
Bu eseri hazırlayan Azerbaycan Türkü kardeşimiz Günel ORUCOVA’yı ve Danışmanı Prof. Dr. Kamal ABDULLA’yı kutlarım.
(12 Ocak 2020, Batıkent-ANKARA)
FACEBOOK YORUMLAR