Türk Dili Kurultay’ı (1932) Konusunda İngiliz Büyükelçisi George R. Clerk’in 10 Ekim 1932 Tarihli İkinci Raporu
Mehmet Akif Erdoğru
İngiliz büyükelçisi Clerk, I. Türk Dili Kurultay’ı ile ilgili ilk raporunu Kurultay toplanmadan önce (29 Ağustos 1932’de) Londra’ya göndermişti. Bu raporunu (FO 424/277, s.21-23) ise Kurultay’a davetli olarak bizatihi katıldıktan sonra yazmıştır ve 13 Ekim 1932 tarihinde de Londra’ya göndermiştir. Dolayısıyla, onun bu raporu, ilk raporundan daha değerlidir, zira Kurultay’da sunulan bildirileri bizatihi dinlemiş, yapılan tartışmaları ve görüşleri zamanında kaydetmiştir. Clerk, bu raporunun sonunda, Gazi’nin Türk dili reformunu çok hızlı yapacağını ileri sürer ve Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin kuruluşu konusunda bilgiler verir.
Sir G. Clerk’ten Sir John Simon’a,
İstanbul, 13 Ekim 1932
Birinci Türk Dili Kurultayı'nın 26 Eylül'de Dolmabahçe Sarayında açılışını yapmış olmamızdan büyük onur duyuyorum. Bu tarih, dolayısıyla her yıl resmi tatil olarak kutlanmaktadır. Kongre, eski Orta Asya dilinde 'meclis' anlamına gelen 'Kurultay' adıyla anılır; başlangıçta, yakın zamanda kapatılan Türk Ocağı’nın yıllık genel kurul toplantılarını belirtmek için yeniden canlandırılan bu sözcük, şimdi en yüksek himaye altında yeniden bir canlılık kazanmıştır.
Cumhurbaşkanımız, Kurultay'ın sadece açılışında değil, sonraki her oturumunda hazır bulunmuş, bu durum, hem başlattığı dil reformu hareketine olan yoğun ilgisini, hem de önceden belirlediği doğrultuda ilerlemek konusundaki kararlılığını bir kez daha ortaya koymuştur.
Sarayın Büyük Salonu’nda yapılan açılış oturumuna hükümet üyeleri, milletvekilleri, her sınıftan memurlar, üniversite profesörleri, öğretmenler ve halktan çok sayıda kişi katıldı. Diplomatların hepsi davet edilmemişti, ancak elçilik üyelerinden birkaçı hazır bulundu, bunların arasında Sovyet büyükelçisi de vardı ve kendilerine protokolden yer verildi. Türkiye'nin ücra köşelerinden getirilen ve bu nedenle ilkel, saf ve bozulmamış Türkçenin depoları olarak kabul edilen köylü grupları gösterildi, 'aslanlaştırıldı' ve konuya katkı yaptıkları açık bir şekilde duyuruldu ve esas olarak, Türkçe karşılığı olmayan Arapça bir unvan olan Gazi'ye övgüler yağdırdılar. Çanakkale mebusu Samih Rifat Bey'in, Gazi'ye olan övgüsü, Osmanlı padişahlarının ve onların asalaklarının Türkçe olan her şeye ve bilhassa Türkçe diline karşı olan küstah tavırlarını kınayan sevimsiz bir nutuk atmasının ardından, TBMM Başkanı Kazım Paşa, oy birliğiyle kongre başkanlığına, Samih Rifat ve Reşit Galip Beyler de başkan yardımcılığına seçildiler. Bunun üzerine Maarif Vekili Reşit Galip, Kongre'ye, Hükümet'in tavsiyelerinin uygulanması için gerekli bütün tedbirleri almaya hazır olduğunu temin ettikten sonra, Samih Rifat, Türkçe kökler ile 'aynı aileden' gelen yabancı kelimeler arasındaki iddia edilen benzerlikler konusunu tam üç saat boyunca konuştu.
Kamuoyunun ilgisinin belirgin bir şekilde azaldığı ikinci gün, kongre ciddi işlere odaklandı ve birbiri ardınca konuşan hatipler, her biri her zaman hazır bulunan Gazi'ye aşırı övgüde bulunarak birbirleriyle yarışırken, çok daha az coşku ve bilgiyle, bir yandan Türkçenin Hint-Avrupa dilleriyle, diğer yandan Sümer diliyle ilişkisini ele aldılar.
Güzel konuşan bir hatip, bazı Türkçe sözcüklerle bunların Etrüskçe karşılıkları arasında dikkate değer benzerlikler keşfetti; bir diğeri ise Sümerlerin görkemli uygarlıklarının tek yaratıcıları olamayacağını, dolayısıyla bu uygarlığın daha da eski bir kültürün, yani 6.000 veya 7.000 yıl önceki Türk uygarlığının ürünü olması gerektiğini kolayca gösterdi.
Kongrenin ‘yıldız ismi’ bu kez Sofyalı esrarengiz bir Ermeni profesör olan Agop Martayan'ın şahsında ilk kez ortaya çıktı. O, açılıştan birkaç gün önce geldi ve kongreyle ilgili çeşitli ileri gelen şahsiyetler ve hatta Gazi tarafından büyük bir saygıyla karşılandı. Onun araştırmalara katkısı, bugüne kadar Türkçenin kökeni konusunda yapılan araştırmaların istenilen sonucu vermediğini itiraf etmesiyle başladı. Bunun nedeni tarihsel-dilbilimsel yöntemin izlenmesiydi, oysa söz konusu olan proto-tarihsel ilişki olduğundan ontolojik -ya da daha doğrusu paleontolojik- dilbilimsel yöntem vazgeçilmezdi. Bu yöntem Türkçenin Alpin dil ailesinin bir üyesi olduğunu ortaya koyacaktır. Ayrıca Sümerlerin dilinde Türkçenin bütün özellikleri mevcuttu ve 'güç' anlamına gelen tanrı Turgu'nun adı, biraz farklı bir biçimde 'Türk' idi.
Bütün bunlar göz önüne alındığında, 'kaçak' bir Ermeni olarak normal şartlarda Türkiye’ye asla geri dönemeyen Prof. Martayan'ın, Sofya'daki Türk Elçiliği'ne verilen özel talimat gereği pasaport vizesi verilmesi şaşırtıcı değildir. 28 Eylül'de Kurultay'da konuşan konuşmacılara göre, arkeoloji, 'Türklük'ün dünya medeniyetinin kökeni olduğunu, Türkçenin de bütün Ari dillerinin ana dili olduğunu öğretiyor. Hititler, Medler, Sümerler, Hindular, Helenler ve Mısırlıların dilleri, Orta Asya'da konuşulan tek bir lehçeden, yani ilkel Türkçeden türemiştir. Milattan binlerce yıl önce Türkler bütün medeni ülkelere hâkimdiler. Bütün yazı sistemlerini, özellikle Fenike, Hitit, Sümer, Kıbrıs ve Girit yazılarını icat etmiş olma şerefi yüce Türk ırkına aittir. Hint-Avrupa dilleri olarak adlandırılan dillerin Türk-Avrupa dilleri olarak bilinmesi, Doğu Akdeniz'in bundan böyle Türk Denizi olarak adlandırılması önerisi büyük alkış aldı.
Kongre, uzun süredir kapatılan Tanin gazetesinin eski editörü ve ulusal çapta üne sahip az sayıdaki Türk edebiyatçısından biri olan Hüseyin Cahit Bey olmasaydı, yukarıdaki satırlarda belirtilen şekilde sonuna kadar aynı tonda devam edecekti. Hüseyin Cahit Bey, yedi yıl kadar önce, Muhalefet parti örgütlerinin zorla kapatılmasına karşı gazetesinde yaptığı hafif protestolar nedeniyle iç kesimlere ebediyen sürgüne mahkûm edilmişti (ancak daha sonra serbest bırakıldı). Hüseyin Cahit Bey, Kurultay'ın altıncı oturumunda, yalnızca görünüşte olan dilsel benzetmelerle sonuç çıkarmanın büyük bir hata olacağını sakin bir dille belirterek meclise bomba gibi düştü. Türk etimolojisinin araştırılmasının, sadece din bilginlerinden oluşan bir komisyona emanet edilmesi gerektiğini bildirdi. Türkçeden Arapça ve Farsça yapı ve gramer kurallarının çıkarılması gayet meşru idi ve bu alanda yapay müdahaleye başvurulmadan, doğal yollarla çok ilerlemeler kaydedilmişti. Ancak Türkçeye girmiş yabancı sözcükler açısından durum farklıydı. Yabancı sözcükler bir dile tarihsel zorunluluktan dolayı sokulmuştur ve hiçbir şekilde o dilin kişisel karakterini değiştirmemiştir. Dilsel açıdan bakıldığında insan iradesinin değil, kademeli bir evrimin söz konusu olduğu görülmektedir. Ayrıca hiçbir medeni ülkede yazı dili ile konuşma dili aynı değildi.
Gazeteler, bu sapkınlıkların önemli bir kesim tarafından büyük bir alkışla karşılandığı gerçeğinden hiç söz etmemeye özen gösterdiler, ancak içlerinden biri açıkça Hüseyin Cahit'in tarafını tutmaya cesaret etti. Dilin kademeli olarak geliştirilmesi ve basitleştirilmesi yönündeki çağrısı hemen şu yanıtla karşılandı: ‘Biz 'evrimci' değil 'devrimci'yiz’ ve hemen 'gericilik'le özdeşleştiriliyoruz. Bunun üzerine konuşmacılar birbiri ardına onu çürütmek için ayağa kalktılar ve Cicero, Luther, Leibniz, Büyük Frederik, Büyük Petro ve II. Katerina'dan söz ettiler. Gazi'nin bu rahatsız edici konuşmadan ve daha da önemlisi bu konuşma karşısında aldığı alkışlardan dolayı ciddi şekilde rahatsız ve huzursuz olduğu anlaşılıyor. Ekselansları, şüphesiz, bu olayda, Muhalefet Hidrası'nın reislerinden birinin yeniden ortaya çıktığını görmüştü. Bunun kaçınılmaz sonucu, Türkçenin her türlü yabancı veya en azından Arap ve Fars etkisinden tamamen arındırılması anlamına gelen son reformunun, normalde olduğundan daha büyük bir hızla ve acımasızca uygulamaya konması olacaktır.
6 Ekim'de yapılan dokuzuncu ve son kongre toplantısından sonra, kısa bir süre önce Gazi'nin başkanlığında kurulan ‘Türk Dili Tetkik Cemiyeti’, on dokuz maddeden oluşan bir tüzükle donatıldı; son maddede, Türk Dili Kurultayı'nın her iki yılda bir Merkez Koordinatörlüğü'nün onaylayacağı gün ve yerde toplanacağı hüküm altına alınmıştı. Daha sonra bu kurulun üyeleri seçildi ve sırasıyla başkan ve genel sekreter oybirliğiyle seçildi. Çanakkale milletvekili Samih Rifat Bey başkanlığa, Afyonkarahisar milletvekili Ruşen eşref Bey de genel sekreterliğe oybirliğiyle seçildiler.
Kongrenin kapanışından sonra Milli Eğitim Bakanı İstanbul Üniversitesi'ni, Halk Evi'nin (CHP’nin çok bağımsız bir örgüt olan Türk Ocakları'nın yerine koyduğu) yerel merkezini ve eski başkentin diğer eğitim kurumlarını ziyaret ederek, dil reformunun önemini vurguladı ve bu arada üniversite hocalarına, toptan ihraç edilecekleri yönündeki söylentilerin asılsız olduğu güvencesini verdi. Ancak, profesörler, reform çalışmalarında önemli bir rol oynamaya hazır olmalı ve ırkın şanına yakışır bir Türk dili ve kültürü yaratma çabasında hak ettikleri payı almalıdırlar. Basına göre, Bakan, 12.000 ila 15.000 okul müdürüne, görevli oldukları bölgelerdeki halk dilinden 70.000 ila 90.000 arasında 'yeni' sözcüğü bulup çıkarmakla görevlendiriliyor. Böylece, Türk dili zaten potansiyel olarak dünyanın en zengin dili haline gelecek. Bu hareketle yakından ilgili bir Türk milletvekili, ilgilenen yabancılara, bu başarının tamamına kendisinin ve çocuklarının değil, yalnızca çocukların çocuklarının tanıklık edeceği güvencesini vermesine rağmen, bu görevin yerine getirilmesi için altı aylık bir süre öngörülmüştür. Ben bundan pek emin değilim, çünkü Gazi gelecek nesiller için çalışmakla yetinmiyor ve reformlarının en iyimser takipçilerinin bile tahmin edebileceğinden daha kısa bir sürede tam olarak işlemesine alışmış durumda. George R. CLERK
FACEBOOK YORUMLAR