Etherton’un gözünden Ahmed Kemal’in Kaşgar’daki okulu
Mehmet Akif Erdoğru
İttihat ve Terakki mensuplarından Rodoslu Türkçü Ahmed Kemal Beyin Kaşgar’da açtığı Türk okulun İngilizlerin önermesiyle Çinliler tarafından kapatıldığını dönemin İngiltere’nin Kaşgar konsolosu Etherhan samimiyetle yazıyor. Kendisinden önceki İngiliz konsolosu Sir George Macartney’un bu konuda ne kadar maharetli olduğunu bildiriyor: ‘1915'te selefim Sir George Macartney'in rejimi sırasında Kaşgar'da Türk himayesinde bir okul açıldı. Müdürü Ahmed Kemal'dı ve bazı Türkler de yardımcılarıydı. Bu eğitim planının arkasındaki itici güç, görünüşe göre, Pan-İslami fikirlerin teşvik edilmesi ve Türkiye Sultanının Turan ırklarının manevi ve dünyevi lideri olarak tanınmasıydı. Müfredat Türk modeline dayanıyordu: Çocuklar okula girerken Sultan'ın portresini selamlayarak, o zamanlar Osmanlı'nın ön saflarında yer alan Enver Paşa'nın onuruna benzer bir saygı gösteriyorlardı. Ahmed Kemal, ayrıca okuma, yazma, dikiş dikme ve şarkı söylemenin öğretildiği bir kız okulu da açtı; bu, açıkça kadınların sosyal ve politik konulara olan ilgisinin farkındaydı ve muhafazakâr Türkistan'da bile bugünün genç kızlarının yarının seçmenleri olabileceğinin farkına vardı. Çin'in savaşa girmesiyle selefim, Orta Asya'da İngiliz Hükümeti'ni temsil ettiği yirmi sekiz yıllık uzun dönem boyunca tüm eylemlerini karakterize eden incelik ve yetenekle, Çinlileri okulları kapatmaya teşvik etti ve personel, Kaşgar'ın kuzeydoğusundaki elli dört günlük yürüyüş mesafesinde olan Urumçi'de gözaltına alındı.
Yarkend'de, Kur'an'ın kapsamlı bir şekilde incelenmesini, İslam hukukunu, tıp sanatına ilişkin kaba bir bilgiyi ve yüzeysel bir rivayet çalışmasını kapsayan derslerin verildiği, tabiri caizse, çeşitli okullar vardır. Her mektep veya medrese, dindar Müslümanlar tarafından ayrılan arazilerle donatılmıştır; bakım masrafları, medreseye devam eden öğrencilerden alınan nominal bir ücretle karşılanmaktadır.
Kaşgar’ın pazar günü olan Perşembe günü, ana ve yan çarşılar daha sonra çevre ilçelerden tarla ve dokuma tezgâhı ürünleri ve her türlü yerli imalatla yüklü olarak gelen kasaba ve köy halkıyla dolup taşar. Bütün yollar Kaşgar çarşısına çıkıyor ve şafak vaktinden itibaren neredeyse hepsi midilli veya eşeklere binmiş, belirli eşyaların satışına ayrılan alana doğru ilerleyen erkek, kadın ve çocuklardan oluşan rengârenk bir koleksiyonla dolup taşıyor. İş amaçlı olarak kapılardan şehre sürekli bir insan akışı geçiyor; zengin ve varlıklı tüccardan, gürültünün ortasında sadaka için feryat eden küstah dilenciye kadar, Türkilerin tüm sınıflarının temsil edildiği parlak ve hareketli bir kalabalık alış-veriş yapar. Karma topluluğun arasında dağlardan gelen Kırgızlar, sınır eyaletlerinden gelen gaddar Afganlar, Kalmuk avcıları, Çinli esnaf, Hintli tüccarlar ve Hindu tefeciler, hepsi de günü iyi değerlendirmeye niyetlidir’.
FACEBOOK YORUMLAR