Bir İngiliz gizli belgesine göre Bolşevik karşıtı iki Panturancı: Musa Carullah (Bigeyev) ve Zeki Velidi (Togan)
Mehmet Akif Erdoğru
1932 tarihli gizli İngiliz belgesinde (FO. 424/276, s. 70-71), Tatar alim ve filozof Musa Carullah (1875-1949) ile Başkurdistan cumhurbaşkanı Zeki Velidi’nin (1890-1970) siyasi görüşlerine yer verilir. İngiltere’nin Afganistan büyükelçisi Sir R. Maconachie’den Sir John Simon’a, Kabil’den Londra’ya gönderilen 10 Mart 1932 tarihli bu gizli raporda; devrin Afganistan Dışişleri Bakanı Faiz Muhammed’den (1929-1938 yılları arasında Afganistan dışişleri bakanı) sağlanan Türkiye, Rusya ve Afganistan ile ilgili siyasi bilgiler nakledilir. Afgan Bakan, Sovyetler ile Türkiye arasındaki ilişkilerin o kadar da iyi olmadığından, Türkiye’nin bir Rus saldırısından korktuğundan, Panturan idealinin devam ettiğinden ve Sovyetleri kızdıran önemli bir gerekçenin bu olduğundan söz eder. Afganistan’ın İngiliz elçisi Maconachie, Faiz Muhammed’den bu konuda daha ayrıntılı bilgi almıştır. İngilizler, Enver Paşa’nın ölümünden (1922) sonra Panturancı idealler uğruna fiili faaliyetlerin bittiğine inanmaktaydılar. Faiz Muhammed ise İngiliz elçisine bu idealin hala aktif olduğunu söyler. Ona göre, bu siyasi öğreti, Rus Türkistan’ında halâ canlıdır ve Türk hükümeti tarafından da kasıtlı olarak teşvik edilmektedir. Musa Carullah ve Zeki Velidi, bu hareket için İstanbul’da çalışmaktadırlar ve Yengi Türkistan gazetesi vasıtasıyla bu idealleri yaymaktadırlar. Bakanın verdiği bu bilgi üzerine İngiliz elçisi, Musa Carullah ile Zeki Velidi’nin siyasi görüşlerini özetleyen kısa bir rapor hazırlamıştır. Faiz Muhammed, Musa Carullah’ı 1921 yılından beri şahsen tanımaktadır. Onunla Taşkent’te karşılaşmıştır. Musa Carullah, çok az pratik anlayışı olan bilgili bir bilim adamıdır. Bolşevik doktrinleri, Orta Asya Müslümanlarına self determinasyon, özgürlük ve eşitlik vaat ettiği için, Carullah’a büyük ölçüde çekici gelmiştir. O, Berketullah ile bu işe girişmiş ve Bolşevikliğin İslam’a karşı olmadığı öğretisiyle ilgilenmiştir. Kırsal kesimdeki gençler arasında Carullah’ın epeyce etkisi vardır. En yakın ilişki içinde olduğu kişilerden biri Bolşevikler tarafından kurulun Başkurdistan Cumhuriyeti cumhurbaşkanlığına kadar yükselmiş olan Zeki Velidi’dir. Carullah, hem Denikin hem de Kolçak’a karşı, Bolşeviklere büyük destek vermiştir. Ancak, Bolşevikler, Tatarların self determinasyon yapmasına engel oldular ve Zeki Velidi, görevinden istifa etti ve Amanullah Han zamanında Kabil’i ziyaret etti. Zeki Velidi’den sonra Carullah da hayal kırıklığına uğradı. Carullah, Orta Asya Müslümanlarının temsilcisi olarak Hicaz’da bir konferansa katıldı. Bolşevik yetkililer, ona, kendi amaçları uğruna bu konferansa katılması için izin vermişlerdi. Zeki Velidi artık açıkça neyse, Carullah da özünde oydu, yani Panturancı ve Orta Asya Müslümanlarının Bolşevik egemenliğine girmesine karşıydı. Zeki Velidi, Panturancı ve Bolşevik karşıtı Yengi Türkistan isimli bir gazete yayınlamaktadır. Musa Carullah da Türkistan’daki Bolşevik idaresi hakkındaki gerçekleri yayınlamak için Berlin’e gitmeyi ummaktadır. Berlin ve Türkiye’deki Panturancı partilerle bağlantılı olarak Türkistan’ın özgürlüğü için çalışmayı ummaktadır. 22 Temmuz 1931. R.R. Maconachie. Görüldüğü gibi, İngilizler, Musa Carullah’ın Berlin gidişini ve orada yapacağı faaliyetleri önceden öğrenmişlerdir.
FACEBOOK YORUMLAR