1873'te Kaşgar'da Müslüman Kadınlar
Mehmet Akif Erdoğru
1873 yılında yılında İngiliz Heyet, Kaşgar’daki Müslüman kadınlarla ilgili olarak şöyle bir tespitte bulundu: Kaşgar’da çok sayıda Müslüman kadın var, ülke genelinde aşırı bir yoksulluk bulunmadığı için evlenme ve boşanma imkânları kolay ve bu durum çokeşlilikten kaynaklanan suçları önlüyor. Erkeğin, evleneceği eşe sadece bir kıyafet satın alması evlilik için yeterli görülüyor. Erkek zenginliği ölçüsünde bir kıyafet satın alıyor. Zenginse, daha kaliteli bir elbise satın alıyor. Eğer erkek fakirse, maliyeti 10 tenge’yi geçmeyen bir çift çizme ile bir şapka satın alıyor. Nikâh için kadı’ya ödenen ücret, 1 tenge’den fazla değildir ama zengin erkekler, kadıya bundan daha fazla ücret öderler. Üç veya dört şahidin huzurunda, kadı’nın çiftleri nikâhlı olduklarını ilan etmesi, evlilik için yeterli bir muameledir. Kendileri ayrıca nikâh merasimi yapabilirler. Farklı statülerdeki kadın ve erkekler arasında evlenmede herhangi bir zorluk yokmuş gibi görülüyor. Zengin bir erkekten boşanan bir kadın, sonradan dar gelirli bir erkekle evlenebilir. Her erkeğin ortalama iki eşi vardır. Dört eş kuralına, tam olarak uyulmuyor. Eşler boşandıklarında, kadı eşlerin her birine birer mühürlü talakname veriyor. Böylelikle eşler, evlilik bağından resmen kurtulmuş oluyorlar. Boşanma, karşılıklı rıza ile olabileceği gibi, kadının huzurunda erkek tarafından da yapılabiliyor. Kadın, kocasına evden ayrılacağını üç kez söyler. Erkek buna razıysa, eşine üç kez ‘git’ der. Kadın daha sonra kadıya gider ve boşanma talebinde bulunur. Kadı, erkeği mahkemeye çağırır ve boşanma iznini verip vermediğini sorar. Kadın açısından daha basit bir boşanma yöntemi, kadı’nın huzuruna gidip ağlaması ve ayakkabısını çıkarıp ters çevirmesidir. Bu, kocasının kendisine karşı doğal olmayan bir suç işlediğinin delilidir. Kadı, kadından başka hiçbir delil istemez, kocayı mahkemeye çağırır ve talaknameyi düzenler. En düşük boşanma ücreti, 0,5 tenge’dir. Pek çok kadın için, birden fazla erkeğin karısı olmak gurur meselesidir. Birden fazla erkekle nikâhlanan kadınlar, genellikle şehirlerdeki belli kadınlardır. Halk, bu tür çok evlilik yapan kadınların, bu işi, çok fazla ev sahibi olmak için yaptıklarına inanır. Boşandıktan sonra, çocuklar anne ve baba arasında bölünür. Oğlanlar babaya, kızlar da annenin yanına gider. Boşanma esnasında kadın eğer hamile veya küçük çocuk emziriyorsa, kocasından nafaka isteyebilir. Bu bir hediye veya belli bir miktar para olabilir. Kadın boşandıktan üç ay sonra başka bir erkekle evlenebilir. Bütün bu kurallar şeriatın emrettiği kurallardır. Eğer bir koca, karısını boşarsa ve bunu yaptığına pişman olarak onunla tekrar evlenmek isterse, karısı başka bir erkekle evlilik yapmadan bunu yapamaz. Bütün bu uygulamalar, buradaki kadınlara, diğer İslam ülkelerindeki kadınlardan daha fazla özgürlük tanındığını gösteriyor. Kaşgar’da kadınlar, kocalarının günlük yaşamına doğrudan karışıyor. Kadınlar her fırsatta kendi arayışları peşinde koşuyorlar. Çoğunluğu kapalı değil. Eğer devlet memurları ikaz ederse, o zaman kapanıyorlar. Çok iyi ata biniyorlar, atın eyerine erkekler kadar iyi biliyorlar (s. 89-90). Görüldüğü gibi, İngilizler, Kaşgar’daki Müslüman kadınlara Şeriatın ağır biçimde uygulanmadığını tespit etmişlerdir. Kadınlar özgürce ata binebilmekte ve kolayca boşanabilmektedirler. Evlilikte statü farklılıkları da hemen hemen yok gibidir. Kaşgar’da eski Moğol-Türk aile geleneklerinin (ayakkabıyı ters çevirmek gibi) kadınlara şeriattan daha fazla özgürlük tanıdığı anlaşılıyor. Aynı süreçte İstanbul’daki Müslüman kadınlarına şeriat daha ağır biçimde uygulanmıştır. İstanbul’da kocası olmadan sokağa çıkamazlar, atlı arabalara yalnız binemezler, arabada yüzlerindeki peçeyi açamazlar, atlı arabanın penceresinden yüzleri açık etrafı seyredemezler, özellikle Cuma günleri camilerin yanına gidip erkeklerle konuşamazlar. Bunun gibi başka kısıtlamalar da vardır. İstanbul’da kadınlar için uygulanan şeriat, Kaşgar’dakinden daha ağırdır. Bunun sebeplerinden biri İstanbul’un hilafet merkezi olması ve dünyanın her yerinden gelen Müslümanların İstanbul’da şeriatın nasıl uygulandığını bilmek istemeleridir.
FACEBOOK YORUMLAR