Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Manisa Basın Tarihi

Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Manisa Basın Tarihi

Manisa ile ilgili son dönemde yayınlanan önemli çalışmalardan birisi de Manisa ve yöresi üzerine yazmış olduğu kitap ve makaleleriyle şehrin tarihi ve kültürel kimliğinin yeniden ortaya çıkarılmasında çok önemli katkılarda bulunan MCBÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nejdet Bilgi’nin  'Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Manisa Basın Tarihi (1908-1928)'[1] kitabıdır.
Nejdet Bilgi hazine değerindeki çalışmalarına ‘Manisa Basın Tarihi’ kitabıyla taçlandırdı.



Yazarın 1908-1928 yılları arasında Manisa ve ilçelerinde yayınlanmış gazete ve dergilerin yer aldığı ve ilk cildi olduğunu düşündüğümüz çalışmasını günümüze kadar getirmesi en büyük dilek ve beklentimizdir. Kitabın 1928 sonrası yazılması ve yayınlanması Nejdet Bilgi’nin de ifade ettiği gibi “Manisa basın tarihinin 1928 sonrasıyla ilgili çalışmalarım sürmekle beraber, ete kemiğe bürünmesinin öne çekilmesi, bu kitabın göreceği rağbete bağlı olduğu”[2] anlaşılmaktadır.
‘Manisa Basın Tarihi’ üç bölümden oluşmaktadır.
Manisa’nın kültürel yapısının anlatıldığı giriş bölümünde Saruhanoğlularından itibaren Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde eğitim, kütüphane, kitap kültürü, matbaa ve basın konuları üzerinde genel hatlarıyla durulmaktadır.
Birinci bölümde “II. Meşrutiyet ve Mütareke Dönemi Manisa Basını” başlığı altında Manisa ve ilçelerinde yayınlanmış gazete ve dergiler incelenmektedir. “İslam ve Ulum Dergisi”, “Kalender ”, “Bahr-ı Hakikat”, Tenkit”, Bahar”, “Manisa”, “Sada-yı Hürriyet”, “Saruhan”, “Vilson” , “Efe”, “Ertuğrul” gazeteleri ayrıntılı olarak incelenmiştir.

İkinci bölümde “Cumhuriyet Döneminin İlk Yıllarında Manisa Basını (1923-1928)” başlığı altında Milli Mücadeleden sonra Manisa ve ilçelerinde yayınlanan gazete ve dergiler incelenmektedir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Manisa’da “Saruhan”, “Yeni Saruhan” gazeteleri, “Yeni Yol” dergisi,” Manisa” gazetesi, “Güzel Saruhan” gazetesi, “Manisa Yeni Yurd” gazetesi, “Güzel Akhisar” gazetesi, “Nasreddin Hoca” gazeteleri incelenen gazete ve dergilerdir.

Nejdet Bilgi’nin Manisa ve ilçelerinde yayınlanan gazete ve dergiler üzerine yaptığı çalışmalarının çeyrek asırdan fazladır devam ettiğini biliyoruz. ‘Manisa Basın Tarihi’ kitabı Ocak 2024’te neşredilmiş ilim dünyası ve Manisalıların istifadesine sunulmuştur.
Nejdet Bilgi’nin ifadesine göre 1908-1928 yılları arasında Manisa’da gazete ve dergi olarak yayımlandığı tespit edilebilen süreli yayın sayısı elimizdeki bilgiler ışığında 19’dur.
“Bu 19 gazete ve derginin 11 tanesi II. Meşrutiyet dönemine aittir. On bir gazete ve derginin beş tanesinden günümüze ulaştığı tespit edilen nüsha yoktur. Yine bu on bir gazete ve derginin üç tanesi Manisa merkezi dışındaki kaza/ilçe merkezlerinde (Kırkağaç, Salihli ve Soma) yayımlanmışlardır.
Toplam 19 gazete ve derginin 8 tanesi ise Cumhuriyet döneminde yayımlanmıştır. Bunlardan sadece bir tanesinin günümüze ulaşmış nüshası şimdilik yoktur. Bu sekiz gazete ve derginin ikisi Akhisar kazasında yayımlanmıştır.
Kitap kapsamındaki gazete ve dergilerden günümüze ulaşabilen sayı miktarı çok sınırlıdır. Günümüze ulaşabilen sayı itibariyle en çoğu Nasreddin Hoca gazetesine aittir. 157 sayı çıktığı bilinen Nasreddin Hoca’nın koleksiyonlarında sadece 3 sayısı eksiktir. Yani 154 sayısı günümüze kalabilmiştir. İkinci olarak toplam 19 sayı yayımlandığı bilinen İslâm ve Ulûm dergisinin 17 sayısı günümüze ulaşabilmiştir. Üçüncüsü ise Akhisar’da yayımlanan Yeni Yol dergisidir. Akhisar’da yayımlanan 10 sayının tamamı günümüze ulaşabilmiştir. Diğer gazete ve dergiler ise 1 ile 5 sayı arasında değişen miktarlarda günümüze ulaşabilmişlerdir. Bu gazete ve dergilerin koleksiyonlarının genelde birkaç sayıdan ibaret bulunası, nadir eser kapsamına alınmalarına veya belge muamelesi görmelerine neden olmuştur. Bu yüzden gazete ve dergiler hakkında bilgi vermekle yetinilmemiş, mevcut sayılardaki metinler bazen özetlenmiş, bazen aynen aktarılmıştır.

Burada incelenen gazete ve dergilerden bir tanesi hariç hiçbiri Manisa kütüphanelerinde veya Manisa sınırları içinde bulunmuyor. Kütüphane veya arşivlerde bulunmayan iki ayrı gazeteye ait iki ayrı sayı, satın alma yoluyla girdikleri özel arşivimde yer alıyorlar. Dolayısıyla şimdilik Manisa sınırları içinde bulunuyorlar. Ayrıca burada ele alınan gazete ve dergiler hakkında Manisa hakkında yayımlanan kitap ve makalelerde çok az bilgi yer alıyor.”[3]
Nejdet Bilgi’nin 1908-1928 yılları arasında kalan dönemi kitaplaştırdığı “Manisa Basın Tarihi”nin 1928 sonrası da mutlaka yazılmalı ve yayınlanmalıdır.
Nejdet Bilgi’nin “Manisa Basın Tarihi” çalışması şehrin karanlıkta kalmış birçok yönünü aydınlatarak Manisa’ya büyük katkılar sağlamaktadır.
Nejdet Bilgi Bey’e böylesine önemli bir çalışma için şehrim ve şahsın adına teşekkür eder, 1928 sonrası Manisa basını ile ilgili yapacağı çalışmaları için şimdiden kolaylıklar dilerim. 4 Ekim 2024, Naci YENGİN