DÜŞÜNCE DÜNYAMIZDAN VIII

DÜŞÜNCE DÜNYAMIZDAN VIII

Adıyla müsemma teşkil eden öğretici metinler bizlere bir şeyler öğretmek arzusuyla yola çıkma cesareti göstermiş yazılı anlatımlar ya da yazı türleridir. Maksat muhabbet ile birlikte işledikleri konunun okuyucu veya öğrenici nezdinde en anlaşılır biçimde anlaşılmasını sağlamaktır. Bilgi vermek, haber vermek, kanaatleri değiştirmek, düşündürmek, uyarmak, yönlendirmek, ikna etmek, bilgilendirmek, tanıtmak ve benzeri birçok amacı içerisinde barındırmaktadır.

Ele aldığı konuya göre çeşitlilik arz eder. Türlerin hepsi mevzuyu dillendirişine göre ya da ele alış biçimine göre adlandırılır ve farklılıklar gösterirler. Öğretici metinler kendi aralarında işledikleri konular, hangi alanda ortaya çıktıklarına göre çeşitli gruplara ayrılırlar: Tarihî metinler,  Felsefî metinler, Bilimsel metinler, Gazete çevresinde gelişen metin türleri: Makale, deneme, sohbet, fıkra, eleştiri, röportaj, Kişisel hayatı konu alan metin türleri: Hatıra (anı), gezi yazısı, biyografi, mektup, günlük, bu nevidendir.

Konusunu tarihten, tarihî olaylardan alan metinler mutlaka nesnel yapıda olmalıdır. Mensubiyet duygusuyla hareket edildiğinde doğrulardan uzaklaşılır. Dil göndergesel işleviyle karşımızda yer alır. Anlatım çoğunlukla ağırbaşlılığını muhafaza eder. Tarihsel metinlerde dil sade, anlaşılır olmaktan uzaklaşmamalıdır. Tarihi metin oluşturmak ciddi bir iştir.

Felsefe ilmi ile alakalı olan metinlerin olaylardan çok düşüncelerle başı derttedir, nesnellik illa aranan bir özellik olarak karşımıza çıkmaz. Her türden soruya cevap bulmak maksadıyla yollara koyulmuştur sevenleri. İnsanın merkezde yer aldığı, düşüncelerin, aklın, yeni algılamaların cirit attığı bu meydanda güzel yazı takdim etmekten ziyade gördüklerimizin farklı tarafları dikkatlere sunulur ve yeni bakış açısı kazandırılmaya çalışılır.

Bilimsel ilerleme ve gelişmelerin konu alındığı metinlerin çoğunluğu uzmanlık istediği gibi alan bilgisine sahip olanlara yönelik kalem faaliyetleridir. Nesnellik hâkim unsur konumundadır. Alan ile ilgili olması hasebiyle terim anlamı çokça karşımıza çıkar. Konu sınırlanması aranmaz, basın yayın kuruluşlarının her türden yayınında yer alır. İddiaların ispatlanması olmazsa olmazıdır.

Didaktik tavrı benimsemiş metinlerin tamamı dili göndergesel işlevinde kullanmaya illa özen gösterir. Mecazlı, kinayeli anlatımlara yer verilmez, anlatılmak istenen eksiksiz ve anlaşılır bir biçimde net ifade edilir. Dil sade olduğu kadar açıktır, kapalı ifadelerden kaçınılır. Güncel dile ağırlık verilir, araç olan dil basit düzeyde tutulur. Okuyucuda var olan fikri değiştirme çabası yanında yeni şeyler anlatmak da gayesidir.

Bilgi vermek amacıyla yazılan metinler hayatın gerçeklerini, tarihi olayları, felsefi düşünceleri ve bilimsel gerçekleri anlatır. Öğretici metinler genellikle kelimelerin ilk anlamlarıyla/ sözlükteki var olan anlamıyla/ oluşturulduklarından her okuyucuda aynı izlenimi bırakır. Öğretici metinlerde gerçeklik değiştirilmeden verilir. Açıklayıcı ve tartışmacı anlatım türleri ağırlıklı olarak kullanılır.

Metin ve zihniyet, Metin yapısı, Metnin ana fikri, Metnin dili ve anlatımı, Metnin ait olduğu kuşak ya da dönem, Metni anlama ve yorumlama, Metnin yazarı, metin ile yazar ilişkisi, öğretici metin incelemesinde bu sayılan ögelerin karşılık bulduğu söylemlerden habersiz olmak bu metinlerin anlaşılması, anlatılması ve yorumlanması açısından çokça önemlidir.

Zikredilen ögeler bilinmeden onların yönergeleri dikkate alınmadan onlara göre işlenmeden metni incelemek yanlış anlaşılmaya davetiye çıkarmak ile eş değerdedir. Bir başka deyişle kılavuz almadan boğazı geçmeye kalkmak kadar tehlikeye maruz kalmaktır. Bir diğer yazımızda devam etmek dileğiyle…

15.09.2020 Muammer AZMAK