AMERİKAN KOLEJİ VE HALİDE EDİP

AMERİKAN KOLEJİ VE HALİDE EDİP

Türk Ocaklı Halide Edip'in çocukluk kahramanı Hazreti Ali'dir. Aile içinde Hazreti Ali hikâyeleri dinleyerek büyümüştür. Anneannesi ona sıkı bir din eğitimi vermiştir. Halide Edip genç kızlığa yaklaşırken pazartesi ve perşembe gecelerinde muhakkak Yasin okuduktan sonra uyumaktadır. Çünkü anneannesi ona böyle öğretmiştir.

Halide Edip'in babası ingiliz kültürünün hayranıdır. Kızını da böyle yetiştirecektir. Halide Edip, Amerikan Koleji'ne devam ederken kendisini misyoner öğretmenler arasında bulur. Hıristiyanlığı içeriden tanıma imkânına sahip olur. Kolejli kız Halide'ye göre Müslümanlık 'kendinden olmayana kapalı' bir dindir. Halide diyor ki 'Hıristiyanlık da kendinden olmayana kapalıdır.' Budizme merak salar. Dinleri mukayese eder.

Halide Edip, Şükrü Efendi adında bir aile dostundan arapça öğrenir. Kuran'ı arapçasından kavrama hevesine kapılır. Koleje devam ederken evde özel dersler alır. Rıza Tevfik ona fransızca öğretir ve yine Rıza Tevfik'in teşvikiyle felsefeye ve mistisizme bulaşır. Amerikan Koleji'ndeki meşhur bir Türk matematikçinin telkinleriyle pozitivizme eğilim gösterir. Kendi ifadesiyle; artık bir tarafıyla mistik âlemdedir ve diğer tarafıyla pozitivist dünyadadır.

Çocukluğundaki Hazreti Ali kültü sayesinde misyonerlere aldanmaktan kurtulabildiğini düşünen Halide Edip'in Türkçü damarı nasıl kabarmıştır?

Evlerine ingilizce dersleri vermeye gelen bir ingiliz mürebbiye vardır. Bu mürebbiye Hintlileri ve Türkleri aşağı ırktan saymaktadır. Genç kız Halide tepki vererek milliyet hislerini güçlendirir. Babası gibi kendisi de ingiliz disiplini hayranı olmasına rağmen Sultanahmet mitinginde ingilizlere meydan okuyacaktır. Halide Edip diyor ki: "Hayranı olduğum ingilizlerin gerçek yüzünü önce o ırkçı mürebbiyede görmüştüm, sonrasında ise Sevr rezaleti bana acı gerçeği gösterdi."

Halide Edip hakkında söylenecek çok söz var. Köklerinde evet yahudilik vardır fakat özel hayatındaki müslümanlığına baktığınızda samimiyet görüyorsunuz.

Atatürk'le niçin ters düşmüştür?

Halide Edip batı karşısında şark medeniyetini küçük görmüyor ve maziye bağlıdır. Halide'ye göre Atatürk maziyle bağları koparıyordur. Buna tepkilidir.

Çelişki var mı?
Evet var.
Halide Edip her hâlükârda Osmanlı dünyasının ilk feministlerinden biridir. Doğu ile Batı arasında sıkışmış bir aydın Türk kadınıdır. Damarlarında Türk ve Yahudi kanı karışıktır. Türkçüdür ve Türk Ocaklıdır.

(Metin Savaş)