1915 ÇANAKKALE KARA SAVAŞLARI'NIN İKİNCİ SAFHASI

 
Giriş
Birinci Dünya Savaşı’nda İtilaf Devletleri İngiltere ve Fransa; Boğazları ve İstanbul’u ele geçirerek; Osmanlı Devleti’ni dize getirmeyi, bazı cepheleri tasfiye etmeyi, Rusya’ya silah ve malzeme sevki ile Rusya’nın buğdayından yararlanmayı ve Balkan Devletleri üzerinde hâkimiyet kurmayı amaçlamışlardır[1]. 18 Mart 1915’te İtilaf Devletleri Donanma’sının Çanakkale Boğazı’nı geçme çabaları ve 25 Nisan 1915’te yaptıkları çıkartma harekatları ile Gelibolu Yarımadası’nı ele geçirme istekleri, Türklerin yaptığı olağanüstü savunma ile bertaraf edilmiştir.
Sevgili okurlar, daha önce bu köşeden Çanakkale Kara Savaşları’nın birinci safhasını ve bu savaşta yenilgiye uğrayan İtilaf Devletlerinin şaşkınlığını üzerinden atarak yeniden Gelibolu Yarımadası’na kara çıkartması yapma kararı aldıklarını anlatmıştım. Bugün ise ilk yazımda kaldığım yerden sizlere Çanakkale Kara Savaşları’nın ikinci safhasını anlatacağım;
Birinci çıkartmanın başarısızlığa uğramasının yankıları sürerken; 13 Mayıs 1915’te Maydos kıyılarında Muavenet-i Milliye zırhlısı tarafından Fransız savaş gemisi Gauliath[2] ile Alman Denizaltıları tarafından 24 Mayıs’ta Triumph, 27 Mayıs’ta Majestic isimli İngiliz zırhlıları batırılmıştır[3]. Bütün bu gelişmeler İngiliz kamuoyunda hezimet ve kabul edilemez olarak değerlendirilmiş ve İngiltere’de hükümet değişikliğine gidilmiştir. Eski hükumetin Deniz Kuvvetleri Bakanlığı’nda bulunan ve zafer kazanılıncaya kadar Çanakkale Savaşı’nın devam etmesini savunan Winston Churchill, yeni hükumetin başına geçen Lloyd George tarafından Çanakkale’de yaşanan hezimetin suçlusu görülerek Bakanlık görevinden alınmıştır[4].
İngiltere’de kurulan yeni hükumet Çanakkale konusunu görüşmek üzere bir komisyon kurarak üç alternatifi içeren rapor oluşturmuştur; Çanakkale’den çekilmek, Çanakkale’de acil bir sonuç elde etmek ve Çanakkale’de savaşa kaldığı yerden devam ederek ilerleme sağlamak üzerine raporlanan alternatifler değerlendirilmiştir.
Komisyon raporu üzerine üçüncü alternatifi tercih eden İngiliz Hükumeti, savaşa devam yönünde kararını vererek Çanakkale’ye önceden gönderilen 10 tümene takviye olarak 3 tümen daha göndermeyi kabul etmiştir. Hükûmetin bu kararı 9 Haziran’da Bakanlar kurulunca da onaylanmıştır. Fransa ve İngiltere arasında Çanakkale’ye gönderilecek kuvvetler konusunda anlaşmazlıklar yaşanmış, Fransa Almanlarla savaşan Batı Cephesi’nden kuvvet azaltamayacağını bildirmiş ancak 2 tümen göndermeyi kabul etmiştir.
İkinci Çıkartma Hazırlıkları
Çanakkale sahillerinde Türk Ordusu tarafından adeta mıhlanan İtilaf Devletleri Mayıs ve Haziran aylarında savaş gemileri ile Yarımada’nın kıyılarına atış yaparak taciz etmeye devam ettiler. Savaşa devam kararı alan İngiltere’den 1 Temmuz’da 43 parça gemi ve 70.000 askerle yola çıkan takviye kuvvetler Çanakkale’ye doğru hareket etmiştir. 215.000 civarında bir sayıya ulaşan çıkartma kuvvetlerinin Komutanı General Ian Hamilton tarafından yapılacak saldırının planı gizli tutulmuştur. Gizli tutulan saldırı planı şöyledir[5];

• Anzaklar Kabatepe’nin kuzeyinden çıkarılarak harekatın genişlemesi sağlanacaktır
• Diğer kuvvetler Suvla koyundan karaya çıkacaklar
• Esas saldırı Türk kuvvetlerinin sağından yapılacak, Conkbayırı, Koca Çimen Tepe ele geçirilerek Maydos’a ulaşılacaktır
• Seddülbahir’den yapılacak çıkartmanın niteliği şaşırtma harekâtı olacaktır
• Planın amacına ulaşması ile Türk kuvvetlerinin İstanbul ile bağlantısı kesilerek Çanakkale Boğazı, İngiliz ve Fransız savaş gemilerine açılacaktır.

 
Türklerin Savunma Hazırlıkları
İtilaf Devletleri’nin savaşa devam kararı verdiklerini ve Gelibolu Yarımadası’na ikinci çıkartmayı yapacaklarını öğrenen Çanakkale’de bulunan 5’nci Ordu Komutanı Liman Von Sanders; savunma hazırlıkları aşamasında çıkartmanın nereye yapılacağını tahmin ve tespit etmekte tereddüt yaşamıştır. Albay Mustafa Kemal çıkartma yapılacak bölgeyi daha önceden tahmin ederek üst komutanlığa 9 Haziran’da bildirmiştir. Mustafa Kemal’in yazısında “Düşman malik olacağı ilk fazla kuvvetlerini Sazlıdere ile Azmak arasındaki bölgeye çıkaracak ve Kocaçimen silsilesini tutmaya teşebbüs edecektir[6]” şeklinde yaptığı uyarı Esat Paşa ve Liman Von Sanders tarafından dikkate alınmamıştır.
5’nci Ordu tarafından yapılan savunma tertibatı şu şekildedir[7];
- Saros Bölgesinde: 3 yaya tümeni ve bir süvari tugayı bulunuyordu.
- Arıburnu Bölgesinde: 2 Jandarma, 2 Nizamiye taburu ve bir süvari alayı vardı.
- Arıburnu Cephesinde 4 Tümen bulunuyordu. Arıburun’da bulunan Türk kuvvetlerinin karşısında İtilaf Devletleri’nin 5 yaya ve 4 süvari tugayı vardı.
- Seddülbahir Cephesinde 6 tümen bulunuyordu. Seddülbahir’de bulunan Türk kuvvetlerinin karşısında İngiltere ve Fransa’nın 4 yaya tümeni ile bir tugay ve deniz kuvvetlerine ait birlikleri vardı.
- Çanakkale’nin Anadolu kıyılarına yapılacak herhangi bir düşman çıkartmasına karşın 3 Tümen bulunduruluyordu.
- Çanakkale Cephesinde bulunan Türk kuvvetlerinin toplam sayısı 285.000 civarındadır.
 
Çıkartmanın Yapılması ve İkinci Kara Savaşları
- İngilizler 6 Ağustos’ta Seddülbahir Cephesine yaptıkları şaşırtma harekâtında Kirte ve Alçıtepe’yi ele geçirmek maksadını taşıyor görünümünde saldırıya geçtiler.
- Şaşırtma harekâtı başladığında Suvla Koyuna çıkacak olan çıkartma kuvvetleri Limni Adası’nın Mondros Limanından hareket ederek 7 Ağustos gece yarısı saat 02:00 civarında Suvla kumsalına çıktılar.
- 6/7 Ağustos 1915; Anzak Koyuna iki Anzak tümeni, Anafartalar Kemikli Koyuna 9’uncu İngiliz kolordusu çıkartma yaptı. Anzaklar, Mustafa Kemal'in 19’uncu tümenine saldırdılar.
- 08 Ağustos1915; İngilizler Conkbayırı'nı ele geçirdi. Ordu Komutanı Liman Von Sanders, Albay Mustafa Kemal'i Anafartalar Grup Komutanlığı’na atayarak, Mustafa Kemal'e olan güven ve inancını bir bildiri ile yayınlamıştır.
- Türk Ordusu’nu Anafartalar’dan kuşatmak için saldıran İngiliz Savaş Bakanı Feldmareşal Lord Herbert Kitchener’in 100.000 kişilik kuvveti, Anafartalar Grup Komutanı Albay  Mustafa Kemal tarafından 8/9 Ağustos’ta yapılan karşı saldırılarla Kocaçimentepe ve Conkbayırı’ndan geri püskürtülmüştür [9].
- 10 Ağustos 1915; Albay Mustafa Kemal yönetimindeki, 8’nci Tümene bağlı 23 ve 28’inci alayların Conkbayırına baskın düzenlemeleri neticesinde; Anafartalar düşmandan temizlendi. Bu tarih Çanakkale cephesinde savaşın manevi olarak sona erdiği gündür.
- Aralık ayı içerisinde İngilizler Arıburun, Anafartalar ve Seddülbahir cephelerini boşaltma kararı aldılar. 20 Aralık'ta Anafartalar ve Arıburun, 9 Ocak 1916'da ise Seddülbahir'i boşalttılar.
Sonuç
Çanakkale Kara Savaşları’nın, Uzlaşma Devleti olan Osmanlı İmparatorluğu tarafından kazanılması ve İtilaf Devletlerinin kara ve deniz kuvvetlerine büyük zayiatlar verdirilerek geri püskürtülmeleri neticesinde; doğu cephesinde bulunan Alman ve Avusturya Orduları Ruslara karşı üstünlük sağlamış ve Bulgarlar; Almanya, Avusturya ve Osmanlı Devleti ile ittifak antlaşması yapmıştır.
Çanakkale Kara ve Deniz Savaşları’nda tarafların ağır kayıpları olmuştur. İngilizler Çanakkale’ye toplamda 459.000 asker getirmişlerdir. 119.000 ölü ve yaralı vermişler ve 100.000 civarında hasta ve malul duruma gelen askeri geri göndermişlerdir. Fransa; Çanakkale Cephesine 80.000 asker getirmiş ve 26.000 kayıp vermiştir. Türkler, Çanakkale’de 66.000 şehit, 152.000 yaralı gazi, 280.000 kayıp vermiştir. Yaralılardan 42.000’i tekrar cepheye dönerek savaşmıştır[10]. Türkler 500.000 kadar kuvvetle Gelibolu Yarımadası’nı savunmuşlardır[11].
Çanakkale Savaşı güçlü bir donanma ile desteklenen kara ordusuna karşı verilen tek savaştır. Taraflar arasında büyük bir güç farkı vardır. İşte aradaki bu farkı kapatan ve Birinci Dünya Savaşı’nın kaderini değiştiren; tahammülün, metanetin ve cesaretin örneği Anadolu insanıdır.
Kimdir bu Anadolu insanı? Kendi hayatının değerini hiçe sayarak ölümden korkmadan savaşan ve dehşetli bir kudret gösteren Çanakkale Savaşları’nın emsalsiz kahramanlarıdır.
Yaşamını vatanı ve bağımsızlığı uğrunda değersiz bulan, o zamanın en büyük deniz ve kara kuvvetlerini pes ettirecek derecede inanılmaz bir direnç ve kahramanlık destanı yazan Çanakkale şehitlerimizin moral gücünü, Arıburnu cephesinde şehit düşen hemşerim Boyabatlı Ömer oğlu Mustafa'nın üzerinden çıkan destandan anlayabilir ve hissedebiliriz[12].
 
Çanakkale'yi siz sandınız boştur
            Davulun sesi uzaktan hoştur
            Saptığınız bu yol bir dik yokuştur
            Bugün bizden vatan razı olacak
            Nefer şehit, ordu gazi olacak
 
            Çanakkale'yi hiç verir mi Türkler
            İstanbul'u alacak bir er
            Var mıdır dünyada nerede o asker
            Bugün vatan bizden razı olacak
            Nefer şehit, Ordu gazi olacak.”
 
Boyabatlı şehidim Mustafa, vatan senden ve tüm şehitlerden razıdır. Sizler de bizden razı olun…
  
[1] Fahir ARMAOĞLU; “20.Yüzyıl Siyasi Tarihi”, s.92, Kronik Kitap, 2019, İstanbul.
[2] Enver Ziya KARAL; “Osmanlı Tarihi IX. Cilt”, s.464. Türk Tarih Kurumu,2011,
[3]  Yusuf Hikmet BAYUR; “Türk İnkılabı Tarihi Cilt III 1914-1918 Genel Savaşı Kısım II”, s.325, Türk Tarih Kurumu,1991, Ankara
[4] David FROMKİN; “Barışa Son Veren Barış”, (Çev. Mehmet HARMANCI), s.138, Epsilon Yayıncılık, 2013, İstanbul.
[5] Enver Ziya KARAL; “Osmanlı Tarihi IX. Cilt”, s.466.
[6] Yusuf Hikmet BAYUR;” ATATÜRK Hayatı ve Eseri”, s.325, Atatürk Araştırma Merkezi,1997, Ankara.
[7] Enver Ziya KARAL; “Osmanlı Tarihi IX. Cilt”, s.467.
[8] https://www.kulturportali.gov.tr/medya/fotograf.
[9] Tarih IV; “Kemalist Eğitimin Tarih Dersleri 1931-1941”, s.22, Kaynak Yayınları, 2019, İstanbul.
[10] Enver Ziya KARAL; “Osmanlı Tarihi IX. Cilt”, s.474.
[11]] Harry N. HOWARD “Türkiye’nin Taksimi Bir Diplomasi tarihi 1913-1923” (Çev. Salih Sabit TOGAY), s. 169, Türk Tarih Kurumu, 2018, Ankara.
[12] Enver Ziya KARAL; “Osmanlı Tarihi IX. Cilt”, s.475.