MANİSA, I. SÜLEYMAN'IN KANUNİ OLMA YOLUNDAKİ İLK ADIMI

MANİSA, I. SÜLEYMAN’IN KANUNİ OLMA YOLUNDAKİ İLK ADIMI
            Manisa, 1313 yılında Saruhan Bey’in fethi ile Türk egemenliğine girdi. Yaklaşık 100 yıl devam eden Saruhanoğulları’nın hakimiyeti 1410 yılında tamamen son bularak şehir Osmanlı’ya geçti. Osmanlı Devleti Manisa’yı çok önemsedi. Hakimiyeti sağlar sağlamaz “Şehzade Sancağı” yaparak 1595 yılına kadar yönetimini şehzadelere yaptırdı. Anadolu’nun muhtelif yerlerinde şehzade sancakları olmakla birlikte Manisa, yönetiminde bulunmuş şehzadelerden padişah olanların çok olması sebebi ile ayrı bir öneme sahip oldu. 1595 Yılında III. Mehmet’in tahta geçişi ile birlikte şehzadelerin Sancak Beyi (vali) olma uygulaması kaldırıldı. Bu tarihten sonra Manisa Anadolu Beylerbeyi’ne bağlı sancak beyleri tarafından yönetildi.
            Seçilmiş sancakların yönetimlerinin şehzadelere verilmesinin en büyük gerekçesi, ileride büyük bir devleti yönetmeye namzet olan şehzadenin yönetim tecrübesi kazanmasıydı. Kısaca sancaklar şehzadelerin staj alanlarıydı demek pek yanlış olmayacaktır.
Manisa bilindiği gibi Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni Sultan Süleyman gibi Osmanlı tarihinin önemli padişahlarından bazılarının yetiştiği beldedir. Bu padişahlar, şehzadelik dönemlerinde yönettikleri sancaklardan edindikleri tecrübe ve bilgileri devlet yönetimde kullandılar. Fatih Sultan Mehmet’in Manisa’dan ikinci kez tahta çıkması sonrası İstanbul’u fethetmesi Osmanlı tarihinin en önemli olaylarındı. Yine Manisa’dan tahta çıkan I. Süleyman (Kanuni) padişahlığı döneminde kendisine kadar hüküm sürmüş 9 padişahın dönemlerinde verilen kararların hepsini topladı. Bunların arasındaki itilaf olabilecek ve çelişkili görünenleri ayıkladı. Yaptığı düzenlemeleri, kanunları ve hukuki ıslahatları Şeyhülislam Ebüssuûd Efendi’nin onayından geçirerek İslam’a uygun olmasına çalıştı. Bu yönüyle, I. Süleyman’ın icraatlarında Ebüssuûd Efendi’nin payı büyüktü[1]. Yaptığı hukuki ıslahatlar, koyduğu kanunlar ve düzenlemeler ile I.Süleyman, tarih boyunca “Kanuni” olarak anıldı. Osmanlı Devleti, bu kanunnameleri ufak düzenleme ve değişiklikler ile yaklaşık 300 yıl kullandı.
Kanuni’yi Kanuni yapan bu uygulamalarının temelinin Manisa’da şehzadelik yaptığı döneme dayandığını söylemek sanırım doğru bir ifade olacak. Nasıl mı?
Yavuz Sultan Selim 1512 yılında tahta çıktıktan sonra, Manisa’da şehzade olan oğlu Süleyman’ın kendisinden talebi üzerine bir “Siyasetname” gönderir. Bu siyasetname bir “ceza kanunnamesi” hükmündedir. Konuya girmeden önce siyasetname kavramını biraz açmakta fayda var. 
Siyasetname, Türk Dil Kurumu sözlüğünde, “siyaset bilimini anlatan ve bu konuda öğüt veren eser” olarak tanımlanıyor[2]. Siyasetnameler kapsamları itibariyle Türk devlet kültürünün önemli bir unsurudurlar. Öğüt verici olmaları sebebi ile aynı zamanda uygulayıcısı için bir kılavuz, rehber niteliğindedirler. Devlet yönetim düzeni, sosyal yapı ve ekonomik konular gibi birçok içeriğe sahip olabilirler. Siyasetnamelerin Osmanlı’da genellikle, “İlim adamları”, “devlet adamları” ve “Sultanlar” tarafından yazıldığı görülmektedir. Siyasetnamelerde sultanlar daha çok ahlaki konular ile hukuki konuları ele almışlardır. Konumuz olan Yavuz Sultan Selim’in oğlu Şehzade Süleyman için yazmış olduğu “Siyasetname” de hukuki konuludur.
Mezkûr siyasetname ile bir süre önce Türk Tarih Kurumu’nun Belleten arşivinde karşılaştım. Çok ilgimi çekti. O dönemde yani 1512’de yaklaşık 18 yaşında olan ve ileride Kanuni olarak anılacak Sancak Beyi I. Süleyman’ın talebi üzerine babası tarafından yazılan bu siyasetnamenin, şehzadenin ileriki yıllarda yapacağı hukuki düzenlemeler ve kanunlar için bir temel teşkil ettiği aşikardı.
Yazımızın genelinde istifade ettiğimiz ve alıntılar yaptığımız makale “Belleten”’de Ord.Prof. Enver Ziya Karal tarafından 1942 yılında yayınlanmış[3]. Prof. Karal bu siyasetnamenin neşredilme safahatını makalesinde şöyle anlatıyor.
“Manisa Ortaokul tarih öğretmenlerinden Çağatay, Şerî Mahkeme sicilleri üzerinde incelemeler yaparken Yavuz Sultan Selim’in oğlu şehzade Süleyman’a Manisa Sancağı’nı idare etmek için yollamış olduğu bir siyasetnâme suretine rastlamış ve onu kopya ederek tarih mecmualarından birisinde neşredilmek üzere Manisa mebusu Yusuf Hikmet Bayur’a göndermiştir. Muhterem hocam Yusuf Hikmet Bayur bu vesikanın tetkikini ve şimdiye kadar neşredilmemiş ise tahşiye ederek Belleten’de neşretmemi uygun buldular. Osmanlı İmparatorluğu’nda kanunlaştırma hareketlerini geniş ölçüde aydınlatan ve bilhassa Ceza Hukuku tarihini ilgilendiren bu vesikanın neşrinden bana da bir pay verdiklerinden dolayı Çağatay’a ve sayın hocam Hikmet Bayur’a en derin teşekkürlerimi sunarım.”
Alıntı paragraftan da anlıyoruz ki bu belgenin -diğer birçokları gibi- gün yüzüne çıkmasının mimarı Çağatay Uluçay’dır. Kendisinin Manisa tarihine katkılarını bir kez daha minnet ve şükranla anıyoruz.
Siyasetname, yukarıda belirttiğimiz gibi 1512 yılında gönderiliyor. Uygulama alanı Manisa sancağına bağlı şehir, köy ve kasabalardır. İçinde yazılı olan hükümlerin, adı geçen coğrafyadaki kadılar tarafından uygulanacağı belirtiliyor. Metnin yürürlüğe girmesi için öncelikle bölgedeki halka tebliğ edilmesi şartı koşuluyor. Belgede birkaç sayfanın yırtılmış olmasından dolayı eksikler vardır. Dili dönemine göre yalın sayılabilir. Siyasetname 5 bölümden oluşmakta olup yer alan hükümler şöyledir;

1. Zina üzerine hükümler;

2. Katil vakası üzerine hükümler;

3. Hırsızlık vakası üzerine hükümler;

4. Yankesicilik ve cerh üzerine hükümler;

5. Şehirlerde ve köylerde kundakçılık üzerine hükümler;