MANİSA BELEDİYESİNİN BASTIĞI EKMEK PARASI(!)

MANİSA BELEDİYESİNİN BASTIĞI EKMEK PARASI(!)

Kâğıt paralar, günlük hayatımızın ve ekonominin en temel elemanları olarak yaşamımızda, dün olduğu gibi bugün de önemli bir yere sahiptir. Osmanlının son dönemlerinde, devletin mali sisteminin iyice kötüleşmesi, yanlış para politikaları, ödemeler dengesinin bozulması, çalışanların maaşlarının verilememesi, enflasyon gibi nice sorunlar bütün halkı derinden etkilemiştir. Üst üste girilen savaşların getirdiği yük de problemleri katlamıştır.     
Ekonomik konularda darboğaza giren devlet yetkilileri, sorunlara geçici ya da kalıcı çözüm üretemez hale gelince çare yine sıkıntılara en çok duçar olan halktan gelmiştir. Devletin bastığı banknotların yüksek değerde olması,  düşük değerdeki paraların piyasada çok az olması ve halkın bu değere sahip paralara ulaşmada sıkıntı çekmesi esnafı da zor duruma sokmuştu. Bu zor durumdan esnaf kendi parasını basarak çıkmıştır. Tabii bunlara para demek pek doğru olmaz, daha çok jeton, bilet, vesika şeklinde adlandırmalar ile günlük hayatta önce esnaf arasında daha sonra da halkın arasında kullanılmaya başlanmıştır.
Bu uygulama 1800 sonlarında başlamış, 1900 başlarında da devam etmiştir. Yöntem halk arasında da yaygınlaşınca hükümet önlem almak istemiş, uyarı ve cezalar ile engellemeye çalışmıştır. Devlet daha iyi bir çözüm üretemediği için de çok fazla üzerine gitmemiştir.
Bu çözüm yolu günlük ekonomide o kadar karşılık bulmuştur ki bazı mahalli yönetimler dahi bu metodu uygulamışlardır. 1902 Senesinde ilk olarak İzmir’de Valilik tarafından ekmek alımı için başlatılan ve para yerine kullanılan vesika basımı, Aydın, Manisa, Tire, Adana, Demirci, Menemen gibi belediyelerce de uygulanmıştır. Banknot şeklinde basılan bu vesikalar “ekmek parası” olarak da adlandırılmaktadır. Günümüzde de kullanılan “ekmek parası” tabiri buradan gelmektedir. Vesikalar sadece banknot şeklinde basılmayıp daha sonraları pul şeklinde de basılmış ve ekmekler götürülen bu pullara karşılık verilmiştir. “Paranın pul olması” tabiri de yine buradan gelmektedir.   

Keresteci Hafız olarak tanınan Mehmet Fevzi Bey (Özsaruhan), 1914-1917 yıllarında Manisa’da Belediye Başkanlığı yapar.  Başkanlığı döneminde Manisa piyasasına Rum azınlıklar hakimdir. Rumlar piyasada kendi istedikleri gibi fiyat belirledikleri için Mehmet Fevzi Bey bunlarla mücadele etmeye çalışır. Savaş yılları olması sebebi ile gıda temininde sıkıntı çekilmektedir. Başkan bu yıllarda et ihtiyacını Belediye vasıtası ile temin etmeye çalışır. Un fabrikasının ve Bağcılar Bankası’nın kurulmasına da yardımcı olur. İzmir Valisi Rahmi Bey’in yayınladığı genelge ile il içinde her belediyenin, kendi sınırlarında geçerli olmak üzere ufak para bastırabileceğini bildirmesinden sonra Manisa için 1 ve 1,5 kuruşluk kâğıt banknot şeklinde ekmek vesikaları ile birlikte aynı işlevi gören ufak madeni para bastırır. Bastırılan bu vesikalar (paralar) zaman içinde sadece ekmek için kullanılmamış ederleri kadar günlük ekonomik hayatın bir parçası olmuşlardı.

(Manisa için basılan vesikanın (paranın) resimli yüzünde Fatih Kulesi yer almaktadır)

(vesikanın arka yüzündeki yazılar)
Vesikanın ön yüzünde Fatih Kulesi’ne yer verildiğini ve adını da “Saatli Kule” olarak yazdıklarını, sol alt köşesinde ise “İzmir Selanik Matbaasında” basıldığını görüyoruz. Arka yüzünde ise “Manisa Belediyesinin ekmek vesikasıdır” yazısını ve hemen altında “Belediye Reisi Mehmed Fevzi” sağ ve sol köşelerinde ise “1 Kuruş” değerinde olduğu yazılmıştır.
Günümüzde örneğine rastlamanın çok zor olduğu bu vesikalardan birine İstanbul’da antikacıda rastgelen bir Manisaperver ’in haber vermesi ile bu değerli hatıra Büyükşehir Belediyesinin girişimi ile Manisa için alınmıştır. Manisa tarihinin bir döneminin aktörü olan bu objeyi Manisa’ya kazandıranlara teşekkür ederiz. Ümit ediyoruz ki aynı amaçla basılan madeni para da bir gün bulunacaktır.
Erkan AKBALIK