Doç. Dr. Emete GÖZÜGÜZELLİ

[email protected]

KKTC İÇ HUKUKUNDA ÇOCUK ENGELLİLERE YÖNELİK SUÇLARA DAİR KARARLAR VE BASINDA ÇIKAN HABERLER:II

Dinle

16 Temmuz 2023 - 09:32 - Güncelleme: 16 Temmuz 2023 - 09:37

III. KKTC İÇ HUKUKUNDA ÇOCUK ENGELLİLERE YÖNELİK SUÇLARA DAİR KARARLAR VE BASINDA ÇIKAN HABERLER

Engelli çocukların, engelli olmayan çocuklara göre şiddete maruz kalma olasılı- ğı neredeyse dört kat daha fazladır. Engellilikle ilgili damgalama ve ön yargılar ile çevredeki yetersizlik, engelli çocukların sağlık hizmetlerine erişmek veya topluma katılmak için okula gitmelerini çok daha zorlaştırmaktadır. Özellikle Dünya Sağlık Örgütü’nün “Çocuklara Yönelik Şiddet” başlığında yayımladığı bildiride şu çarpıcı detaylar yer almaktadır (World Health Organization, 2020):

“Çocuklara yönelik şiddet, ebeveynler veya diğer bakıcılar, akranlar, romantik part- nerler veya yabancılar tarafından 18 yaşın altındaki kişilere yönelik her türlü şiddeti içerir.

Küresel olarak, 2-17 yaşları arasında 1 milyara kadar çocuğun geçtiğimiz yıl fiziksel, cinsel veya duygusal şiddet veya ihmale maruz kaldığı tahmin edilmektedir.

Çocuklukta şiddete maruz kalmak, yaşam boyu sağlık ve esenliği etkiler.

2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi’nin 16.2 numaralı hedefi çocuklara yöne- lik istismar, sömürü, insan ticareti ve her türlü şiddet ve işkenceye son vermek” olduğunu açıklamıştır.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre çocuğa yönelik şiddet türleri (2020) aşağıdaki şe- kildedir:

“Kötü muamele (şiddet içeren cezalar dâhil) fiziksel, cinsel ve psikolojik/duygusal şiddeti içerir ve bebeklerin, çocukların ve ergenlerin ebeveynleri, bakıcıları ve diğer otorite figürleri tarafından çoğunlukla evde ve aynı zamanda okullar ve yetimhaneler gibi ortamlarda gerçekleşir.

Zorbalık (siber zorbalık dâhil), başka bir çocuk veya çocuk grubu tarafından, is- tenmeyen saldırgan davranışlardır. Tekrarlanan fiziksel, psikolojik veya sosyal zararı içerir ve genellikle okullarda ve çocukların toplandığı diğer ortamlarda ve çevrimiçi ortamda gerçekleşir.

Gençlere yönelik şiddet, 10-29 yaşları arasındaki çocuklar ve genç yetişkinler ara- sında yoğunlaşmaktadır, çoğunlukla topluluk ortamlarında tanıdıklar ve yabancılar

arasında meydana gelir, zorbalık ve silahlı veya silahsız (silah ve bıçak gibi) fiziksel saldırıyı içerir ve çete şiddetini içerebilir.

Yakın partner şiddeti (veya aile içi şiddet), yakın bir partner veya eski partner tara- fından fiziksel, cinsel ve duygusal şiddeti içerir. Erkekler de mağdur olabilse de yakın partner şiddeti kadınları orantısız bir şekilde etkiler. Çocuk yaşta evliliklerde ve er- ken/zorla evliliklerde genellikle kız çocuklarına karşı görülmektedir. Romantik ilişki içinde olan ancak evli olmayan ergenler arasında buna bazen “flört şiddeti” denir.

Cinsel şiddet, rıza dışı tamamlanmış veya teşebbüs edilen cinsel teması ve teması içermeyen cinsel nitelikteki eylemleri (röntgencilik veya cinsel taciz gibi) içerir; rıza gösteremeyen veya reddedemeyen birine karşı işlenen cinsel ticaret eylemleri içerir.

Duygusal veya psikolojik şiddet, bir çocuğun hareketlerini kısıtlamayı, aşağılamayı, alay etmeyi, tehdit ve yıldırmayı, ayrımcılığı, reddetmeyi ve diğer fiziksel olmayan düşmanca muamele biçimlerini içerir.

Biyolojik cinsiyetleri veya cinsiyet kimlikleri nedeniyle kız veya erkek çocuklara karşı yöneltildiğinde, bu tür şiddetlerden herhangi biri toplumsal cinsiyete dayalı şiddet de oluşturabilir”.

KKTC’de henüz engelli çocuklara yönelik şiddet hakkında verilen bir mahkeme kararı tespit edilmemiştir. Ancak, basında son dönemlerde engelli çocuklara şiddet ve istismar haberleri artmıştır. Örneğin “Özel eğitim merkezinde şiddet gören 12 yaşındaki engelli çocuğun annesi “Benim çocuğumun canı yandı, başka çocuklar da yanmasın. Engelli çocuklara sahip çıkılsın” çağrısında bulunmuştur (Kıbrıs Postası, 6 Mayıs 2021). Gerçekleşen bu olaya yalnızca bir derneğin kınama mesajı gerçek- leştirmesi ise düşündürücüdür. Bu nedenle Kıbrıs İşitme Konuşma Engelliler Vakfı (KİKEV) Başkanı Bahire Coşkuner Doğru’nun sosyal medyadan gösterdiği tepki anlamlı olmuştur (Kıbrıs Gazetesi, 6 Mayıs 2021)

Esasen şaşırtıcı bir şekilde son dönemlerde basına yansıyan kimi haberlerde en- gelli çocuk ve ergenlere yönelik suçlar artmıştır. Örneğin 12 yaşındaki işitme engel- li kızın öğretmeni tarafından darp edilmesi üzerine, ailesinin Gazimağusa Polisine şikâyette bulunduğu belirtilmiştir (Kıbrıs Gerçek, 17 Mart 2018).

21 yaşında, down sendromlu kıza Mağosa bölgesinde tecavüz gerçekleştiği haberi 2022 Mart ayında gerçekleşmiştir. Libya uyruklu A.Q.V kişinin down sendromlu kıza cinsel saldırıda ve cinsel tacizde bulunduğu, yapılan şikâyet üzerine ortaya çıkmıştır. Anılan şahıs 11.04.2022 tarihinde tutuklanmış ve 12.04.2022 tarihinde çıkarıldığı mahkemede hakkında 3 gün tutukluluk emri temin edilmişti (Gündem Kıbrıs, 15 Nisan 2022).

Yine bir bakım evinde çalışan bakım görevlisinin İskele ilçesi Sınırüstü köyünde faal olan yaşlı bakım evinde 2020 ile 2021 yılları arasında, kendi rızası ile ilişkiye girmeye ehli olmayan engelli bir kıza cinsel tecavüz, cinsel saldırı ve vahim zararda bulunduğu haberi yer almıştır. Bu olay ile anılan zanlı, 10 Mart 2022 tarihinde tutuklanarak 11 Mart 2022 tarihinde çıkarıldığı mahkemede, hakkında 3 gün ar- dından 7 gün daha tutukluluk emri verilmiştir (Bimanşet İnternet Gazetesi, 2022).

IV. KKTC’DE BULUNAN ENGELLİ DERNEK VE FEDERASYONLARIN TALEPLERİ

KKTC’de 2021 yılında Engelliler Federasyonu 15 maddeden oluşan ihtiyaçları, basın yolu ile kamuoyuna açıklanmıştır (10 Mayıs 2021, Gündem Kıbrıs).

Anılan talepler aşağıdaki şekildedir:

Acilen Engelliler Dairesi kurulması: Bu şekilde doğrudan engellilerin prob- lemleri ile ilgilenilmesinin sağlanması,
KKTC Meclisinin ivedilikle Özel Eğitim Yasa ve Tüzüklerini çıkarması,
Devletin 18 Yaş Üstü Engellileri kapsayan Rehabilitasyon Merkezlerini ve ihtiyaç hasıl olan kadroları ortaya koyan, Engelsiz Yaşam Evi projesine destek vermesi,
Mevcut tüzüklerin iyileştirilmesi: Engellileri Koruma, Rehabilite ve İstihdam Yasası altında mevcut olan Derecelendirme Tüzüğü, İş Koşulları ve Nakdi Yardımlar Tüzüğü ile Hak ve Ödevler Tüzüğü’nün yeniden düzenlenmesi,
Engelli vatandaşların eşitlikçi haklara sahip olması, kamuya açık alanlara erişim, dolaşım, ulaşım sorunlarına ivedilikle çözüm getirilmesi, aynı eşitlik şartlarında kamu hizmetlerinden yararlandırılmaları,
2006 yılından beri gerekçesiz olarak kamuya yapılmayan yüzde dörtlük en- gelli istihdamın acilen yapılması ve sağlık kurulu raporu nedeni ile istihdam edilemeyen engellilere de asgari ücret düzeyinde nakdi yardım sağlanması,

Engelli ailelerin maddi gereksinimine bakılmaksızın özel eğitim gereksinimi olan engellilerin bakıcılarına asgari ücret düzeyinde maaş bağlanması,
BM Engelli Hakları Onay Yasasının acilen uygulanması, ihtiyaç olan tüzük- lerin ivedilikle çıkarılması,
Nakdi yardım alan engellilere telefon, su, elektrik gibi muafiyetlerin acilen sağlanması,
Engelli çocukların ilçelerde özel eğitim okullarına veya kaynaştırılmış/kaynak eğitime devam edebilmeleri için engelli çocukların ulaşımlarını sağlayacak servislerin bakıcıları ile birlikte uygulamaya konması,
18 yaş üstü Engelliler Rehabilitasyon Merkezi yanındaki alana Engelli Tatil Köyü yapılmasının sağlanması,
1985’te iki engelli derneğine (Engelsiz Yaşamı Destekleme Derneği, Kıbrıs Türk Görmezler Derneği) tahsis edilen merkez bina ve okul arsalarının tapu- larının verilmesi,
Kıbrıs Türk Görmezler Derneği tarafından inşa edilecek olan tam donanımlı göz hastanesi için devlet tarafından uygun görülecek bir yerin geciktirilme- den tahsis edilmesi,
Engelli Ailesi Dayanışma, Kıbrıs Türk Zihinsel Engelliler Derneği Umut Otizm Derneklerine yer veya bina tahsis edilmesi için acilen gereğinin yapılması,
Engellileri Koruma Rehabilite ve İstihdam Yasası altında oluşturulan Engel- liler Komitesi’nin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde en az 2 ayda bir toplanmasının acilen sağlanmasıdır.

Yukarıda anılan taleplerin genel manada ekonomik nitelik arz eden sorunsallıkla- rın giderilmesi yönünde ön plana çıkması ve diğer yasal düzenlemelerin giderilmesi yönünde siyasi iradenin ön plana çıkarılması adına gerçekleştirilen öneriler yerinde olmakla birlikte yeterli değildir.

SONUÇ

Yasaların ruhu ölmemeli ve ivedilikle yerine getirilmesini sağlayıcı iyileştirmeler gerçekleştirmelidir. KKTC’de temel sorun engellilere yönelik oldukça kısıtlı mev- zuat varlığı ve bu hükümlerin sosyal hayatta yerini bulamadığının anlaşılmasıdır. 64/1993 Yasası’nın amacına bakıldığında şu üç temel unsur ifade edilmektedir;

Bu Yasanın amacı şunlardır:

39/2014

“(1) Bedensel veya ruhsal yönden çalışamayacak kadar hasta olan veya engelli olan kişilere sosyal ve psikolojik destek sağlamak;

(2) Doğuştan veya sonradan kaza, hastalık ve benzeri nedenlerle meydana gelen en- gellerinden dolayı, kısmen veya tümüyle fonksiyon kaybına uğrayan ve normal yaşam ge- reklerine uymama durumunda olan kişilerin fonksiyonel yeteneklerini, tıbbi, psikolojik, sosyal ve işe yönelik biçimde yeniden kazandırmak ve istihdam edilenlerin maaş, ücret ve diğer özlük haklarına ilişkin hususları düzenlemek; ve

(3) Engelleri, kendi güçleri ve becerilerini kullanmalarını sağlayarak tüketici olmak- tan kurtarıp üretici duruma getirmek ve yaşamlarını huzur, güven, sağlık ve mutluluk içinde sürdürmelerini sağlamak”.

Yukarıdaki amaçlara bakıldığında engelli çocuklara ve ailelerine yönelik sosyal ve psikolojik desteğin sağlandığı bir danışmanlık hizmeti öngören kurul olma- dığı gibi engelli bireylerin maaşları da ciddi sorun olarak görülmektedir. Esasen bu yasa engelli çocuklar için oluşturulan bir yasa değil, ancak engellilere yönelik istihdam ve rehabilitasyon anlayışını ortaya koyan bir düzenlemedir. Bu da doğal olarak engelli çocukların ailelerini etkileyen bir durumdur. Esasen temel sorun engelli çocuklar için kendine münhasır bir yasa olmadığı gibi, onlara özgü özel eğitim yasasının da bulunmamasıdır. Bu bağlamda adına ister Özel Eğitim Yasası densin ister başkaca isimlerle anılsın, temel mesele yasal düzenlemelerin olmama- sıdır. Bilindiği üzere, 2010 yılında KKTC Meclisi tarafından onanan “Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme” hükümlerinin toplumsal hayatta hissedilmemesinin temelinde de yasal boşluklar vardır. Yasa olmayan yerde uluslararası sözleşmenin anlamı olmaz. O halde Sözleşme’ye dayalı olarak toplum genelinde hayat bulması gereken pek çok mesele vardır. Örneğin bu Sözleşme’nin temel amacı engelli çocukların gelişim kapasitesine ve kendi kimliklerini koruyabilme haklarına saygı duyulması meselesinin tüm genel ilkeler bağlamında bütünsellik içinde sistematik olarak değerlendirilmesi gerekliliğidir. Yine Sözleşme’nin en temel unsurlarından biri olan hususun bizzat devletlerce uygulanmasını sağlayacak yasalar ve politika- ların geliştirilmesi meselesidir. Bu konuda maalesef KKTC’de yerleşmiş bir poli- tik anlayışın olmadığı, yasal boşlukların mevcudiyeti ile görülmektedir. Engelli çocukların karar alma süreçlerinde yer alması temel hedeflerden olması gerektiği unsuru da uygulamada görülmemektir. 2010 yılında kabul edilen Sözleşme’de en- gelli kadın ve kız çocukların ayrımcılığa tabi olmaması için temel hak ve özgürlük- lerde koruyucu tedbirlerin alınmasına yönelik beklentiler mevcuttur. Elbette ana unsur olan engelli çocukların, devletin tüm eylemlerinde çıkarlarının gözetilerek hareket edilmesi, kendilerini etkileyen her konuda görüşlerinin alınabilmesi, bu ortamların sağlanması, söz haklarının daha görünür kılınması ve engeline uygun bir şekilde destek alması en temel insan hakkıdır.

KKTC’de engelli çocuklar özel eğitim okullarında eğitim görebilmektedir. Ancak eğitim saatleri yeterli bulunmadığından, maddi imkânı olan aileler dışarıdan eğitim desteği almaya çalışmaktadır. Erişilebilirliğin önemini izah etmek için bu konuda ça- lışmalar şarttır. Binalardan ulaşıma, okullardan evlere, ulaşılabilirlik sorunu hayatın her alanında yaygındır. Sadece bazı kurum ve market önlerinde engelli araç park yer- leri koyarak engellilere saygı olmadığı aşikârdır. Alışverişlerde Braille alfabesi, anlaşıl- ması kolay işaretlerin yerleştirilmesi, internet dâhil pek çok erişim kolaylığının özel ve kamu alanında sunulması, erişimin birkaç unsurudur. Engelli çocukların bakım sorumluluklarını yerine getiren ailelere destek, en az bu çocuklara verilecek destek kadar önemlidir. KKTC’de kaynaştırma okulları bulunması elbette çok önemlidir. Ancak engelli çocukların okullarda, etkinliklerde, daha ön plana çıkarılması, tiyatro, oyun, eğlence, spor ve boş zaman aktivitelerinde diğer bireylerle eşit ortamı paylaş- tığı hissettirilmelidir. Bu yönde çaba sarf eden özverili eğitmenlerin varlığı düşünül- düğünde, elbette tenzih ederek konuyu işlemek önem arz edecektir.

Netice itibarıyla, bu sorunların aşılmasında Meclise önemli görevler düşmekte- dir. KKTC genelinde baktığımızda, siyasi partilerin kendi seçim kotalarında engelli bireylere özgü olacak bir mecburi kontenjan yoktur. Oysa engelli bir bireyin siyasi aday gösterilmesi ve Meclise girmesi, sorunların gündeme getirilmesinde de önemli bir fırsat olabilir.

KKTC’de mevcut yasal çerçevenin revize edilmesi ve bunlara dair ek yasaların ya- pılması elzemdir. Örneğin: Engelli Eğitim Yasası (doğumdan-21 yaşına kadar olması daha kapsayıcı olacaktır), engellilere yönelik zorbalık, şiddet, darp gibi ceza suçu açı- sından işlenen suçlarda ağırlaştırılmış cezaların getirilmesi veya engelli bireyin ken- dini savunmak için bir suç işlediğinde alacağı cezai yaptırımın ıslah koşulları seçenek olarak- olayın olgusuna göre- değerlendirilerek oluşturulması (oluşturulacak İnsan Hakları Yasası altında), Engelli Aile ve Eğitmenlere Hizmete Özel Yönetmenliği oluştu- rulması, Fiziksel ve Zihinsel Engelliler için Eğitim Yasası gibi düzenlemeler yapılması tartışılmalı, düşünülmelidir. Bu boşlukların ötesinde çocuk engellilerin bakımını üstlenecek Engelli Bakıcılar Yasası yoktur. Elbette adada tartışılan Özel Eğitim Yasası yalnız başına tüm hususlara detaylıca çare üretemeyecektir. Özellikle de Türkiye’deki güçlü yasal düzenlemeler dikkate alındığında, KKTC’nin Türkiye Cumhuriyeti’n- den destek ve rehberlik alması olumlu katkı sağlayacağı kanaatindeyiz. Bu konuda hazırlanacak bir protokol mevcut altyapı eksiklikleri dâhil toplumsal hayattaki so- runsallıkları pek çok açıdan çözümleyici katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.

Burada üzülerek ifade etmekte fayda vardır ki; KKTC’de onaylanan uluslararası Sözleşme’nin uygulanmasını sağlayacak tüzükler olmadığı gibi Aile ve Sosyal İşler Bakanlığı gibi önemli bir kurumun bulunmaması da bu tür sorunlarda engellilerin yalnızlaşmasına yol açmaktadır. Engel alanlarının eğitim açısından tasnif edilmesi ve uzman eğitimcilerin, bakıcıların hatta aile bireylerinin bu alanlara dair devlet tara- fından her açıdan desteklenmesi (altyapı, rehabilitasyon, eğitim, sağlık, psikolojik, mali vd.) son derece önemlidir. Düşünmek gerekirse; otizm, sağır-görme engelli, ya da yalnızca sağırlık, duygusal rahatsızlık, işitme bozukluğu, zihinsel engellilik, çoklu engellilik, ortopedik bozukluklara özgü eğitimler dışında bir de diğer sağlık engelli- leri, özel öğrenme yetersizliği, konuşma veya dil bozukluğu, travmatik beyin hasarı, görme engelli dâhil görme bozukluğu olan engelliler için hassas bir dengede yasal mevzuatlar ve rehberlikler oluşturulmalıdır. KKTC’de devlet kontrolünde bireysel- leştirilmiş eğitimler düzenlense de yeterli olmadığı için özel eğitim merkezlerinde çocuklar eğitimlerine maddi gücü oranında devam etmektedirler. Görme engelli ve az görenler için asgari düzeyde sokak düzenlemeleri geliştirilmelidir. Neticede anılan çocukların hepsinin de özel olarak tasarlanmış eğitimin devlet tarafından daha artan imkanlarla verilmesine ihtiyaçları vardır. Türkiye Cumhuriyeti’nin bu manada örnek model uygulamalarından yararlanılması takdir edilmelidir. Ayrıca, KKTC’nin ana vatanı olan Türkiye Cumhuriyeti ile engelli haklarına yönelik kamu hizmeti dâhil

özel alana yansıyacak sivil toplumların da bir araya getirileceği müşterek projeler geliştirilmesi ile daha hızlı ilerleme kaydedilebileceği kanaatindeyiz.

Öte yandan, KKTC’de bazı seçilmiş okullarda kaynaştırma eğitimi bulunuyor olsa da ülke genelinde tüm normal devlet ve özel okullarda ilkokuldan itibaren en- gelli çocuk hakları anlatılmalıdır. Bu eğitim anlayışı, karşılıklı anlayışın ve tanımanın deneyimini yaşatacak imkanların artırılması eşitliği, farkındalığı sağlayacaktır. Şüp- hesiz eğitim sisteminde bu çeşitliliğin varlığını sunacak bilgilendirici eğitim modül- leri sağlanamadığında ve barındıramadığında zorluklar ortaya çıkabileceği kanaatin- deyiz. Bu da engelli çocukların toplum hayatından marjinalleştirilmesi ve dışlanması ile sonuçlanmasına sebep olabilecektir. Bu nedenle KKTC’de atılan olumlu adım- ların daha da ilerletilmesinde, Türkiye’nin önemli bir ülke olarak rol alması talep edilmelidir. Zira Türkiye, engelli çocuk ve bireylerle ilgilenilecek sürdürülebilir idari programını bir Daire ve buna dair hizmet alanlarını tesis eden sistem kurmuştur. Türkiye’de insan haklarına saygı temelinde, özellikle engelli çocuklar ve diğer tüm engelli bireyler için ilerletilen programların, ailelere sağlanan kolaylıkların, KKTC tarafından da hem hukuki hem de idari manada örnek alınarak daha ileri noktaya taşınması sorunsallıkların giderilmesinde önemli unsur olacağı kanaatindeyiz.

Netice itibarıyla, 1989 ÇHS’den bugüne çocuklarımızın renk, dil, ırk, cinsiyet, engel fark etmeksizin çocuk oldukları unutulmamalıdır. Bugüne kadar KKTC’de ge- çirilen yasaların varlığı, yapıcı adımlar olmakla birlikte, mevcut tıkanıklığın hukuki çerçevede giderilmesi, mevcut sistemdeki aksaklıklar için temel unsurdur. Bu engelin psikolojik yönü açısından tüm insanlar nezdinde farkındalığın sağlanması, saygının inşası ve ayrımcılık olmayan düzenlemelerin, eşitliğin ifadesi açısından önem arz ettiği kanaatindeyiz. Bu bağlamda sergilenen samimiyetin daha görünür olabilme- si adına, 2010 yılında kabul edilen EHİS’in, hayatın her alanında görünür olması önemlidir. Engelli çocuklar toplumun eşit bir parçası, bütünüdür. Onların bir tebes- sümü dünyayı güzelleştirir. Onları mutlu etmek yok saymamaktan geçer. KKTC’de engelli çocuklar yurttaş olup olmadığına bakılmaksızın insandır. Unutulmamalıdır ki tüm engelliler için bütüncül bir irade, tüm engelleri kaldıracaktır.

KAYNAKÇA

Makaleler

Başbakkal, Z., Bilsin, E. (2014). Dünya’da ve Türkiye’de Engelli Çocuklar, Ege Üniversitesi Hem- şirelik Fakültesi Dergisi, 30 (2), 65-78.

Çitil M., Doğan, İ. (2019). Engelli Çocuğu Olan Ailelerin Yapısı ve Toplumsal İlişkilerinin Be- lirlenmesi, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19 (43), 61-79.

Kibrit, G. (2015). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Engelli Hakları, Hakeri, H., Doğan, C., (ed). İçinde Uluslararası Sağlık Hukuku Sempozyumu, 16-17 Ekim 2014, Türkiye Barolar Birliği, 137-148.

Seyidel, E., H., Yıkılkan, H., Görpelioğlu, S. (2016). Engelli Çocuk Yakınlarının Gereksinimleri ve Mevcut Hak ve Hizmetlerden Yararlanma Durumları, Smyrna Tıp Dergisi, No.47, 1-8.

Vural , S., Yücesoy,Ş. (2004). Türkiye’de Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Hizmetlerin Yasal Yapılanmasında Avrupa Birliği’ne Uyum Çabalarının Yansımaları, Sosyal Bilimler Dergisi 2003-2004, 141-158.

Yumuşak, M. (2014). Şanlıurfa’da Engelli Bireylerin ve Ailelerinin Toplumsal Hayatta Yaşadıkları Zorlukların Araştırılması Projesi Araştırma Raporu, No:TRC2/14/DFD/0002. Şanlıurfa Kalkınma Derneği, 1-132.

Uluslarararası Kurumlar

Avrupa Konseyi, Engelli Kişilerin Hakları, (2022). 20 Nisan 2022 tarihinde https://www.coe. int/en/web/disability adresinden alındı.

BM Dökümanları (1948). Birleşmiş Milletler. Evrensel İnsan Hakları Bildirgesi.

BM Dökümanları (1993). Birleşmiş Milletler-Engellilik. Engelliler için Fırsatların Eşitlenmesine İlişkin Standart Kurallar- Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Per- sons with Disabilities.

BM İnsan Hakları Komitesi. (2007). Promoting the Rights of Children with Disabilities. UNI- CEF Innovation Research Centre, 2 Nisan 2022 tarihinde https://www.ohchr.org/EN/ HRBodies/CRPD/Pages/ConventionRightsPersonsWithDisabilities.aspx adresinden alındı.

Council of Europe, (2012). The right of people with disabilities to live independently and be included in the community, Council of Europe Puplishing, France.

Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2 Mart 2022 tarihinde https://www.aile.gov.tr/ eyhgm adresinden alındı.

Madde 15(3). European Social Charter (Revised), Strasbourg, 3 May 1996.

Mental Disability Advocate Center, (2022). Bulgaria, 28 Nisan 2022 tarihinde http://mdac.org/ en/bulgaria adresinden alındı.

The European Committe of Social Rights (2018). Digest of Case Law, Aralık 2018, 1-242

Türkiye Cumhuriyeti Aile ve Sosyal Hizmetler Başkanlığı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Mü- dürlüğü, 10 Mayıs 2022 tarihinde https://aile.gov.tr/eyhgm adresinden alındı.

UN Committe on the Rights of the Child (2007), Concluding observations: The Slovak Repub- lic, 10 July 2007, CRC/C/SVK/CO/2, parag. 39.

UN Committe on the Rights of the Child, Concluding observations: Romania, (2009). CRC/C/ ROM/CO/4.

UN Committe on the Rights of the Child, Concluding observations: Belgium, (2010). CRC/C/ BEL/CO/3-4, paragraflar. 31-32.

UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights (CESCR), (1994). General Comment No. 5: Persons with Disabilities, E/1995/22, https://www.refworld.org/docid/4538838f0. html adresinden alındı.

UNESCO, Salamanca Statement. 10 Mayıs 2022 tarihinde http://www.csie.org.uk/ adresinden alındı.

UNICEF (1989). United Nations Convention on the Rights of the Child. BM Dökümanları, 5 Nisan 2022 tarihinde https://www.unicef.org/crc/files/Rights_overview.pdf adresinden alındı.

UNICEF (2007). Promoting the Rights of Children with Disabilities, UNICEF Digest.Inno- centi Research Centre.

UNICEF (2013). Rights of Children and Adolescents, 23 Nisan 2022 tarihinde https://repo- sitorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/35980/Challenges-15-ECLAC-UNICEF_

es.pdf;jsessionid=2F2A4A9CC790CABCF6684E33A267820A?sequence=1) adresinden alındı.

UNICEF (2018). Disabilities, 17 Mayıs 2022 tarihinde https://www.unicef.org/disabilities/ ad- resinden alındı.

United Nations, (1981). The International Year of Disabled Persons, 8 Mayıs 2022 tarihinde ht- tps://www.un.org/development/desa/disabilities/the-international-year-of-disabled-per- sons-1981.html adresinden alındı.

United Nations, United Nations Decade of Disabled Persons 1983-1992.

World Health Organization, Violance Agaisnt Children, 2020, 21 Mayıs 2022 tarihinde https:// www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/violence-against-children adresinden alındı.

World Report on Disability 2021, 20 Mayıs 2022 tarihinde https://www.who.int/teams/ noncommunicable-diseases/sensory-functions-disability-and-rehabilitation/world-re- port-on-disability adresinden alındı.

Yasalar

Sayı 64/1993 Engellileri Koruma, Rehabilite ve İstihdam Yasa’sı, KKTC Mahkemeleri, Lefkoşa.

Fasıl 352 Çocuklar Yasa’sı, KKTC Mahkemeleri, Lefkoşa.

Sayı 38/2010 Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’nin Onaylanmasının Uygun Bulunmasına İlişkin Onay Yasa’sı, KKTC Mahkemeleri, Lefkoşa.

694/2014 Özel Sektörde Engelli İstihdamının Desteklenmesi Tüzüğü, KKTC Mahkemeleri, Lefkoşa.

KKTC Anayasası, KKTC Mahkemeleri, Lefkoşa.

1949/5387 sayılı Korunmaya Muhtaç Çocuklar Hakkında Yasa, Türkiye Cumhuriyeti, KKTC Mahkemeleri, Lefkoşa.

1961/222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Temel Yasa’sı, Türkiye Cumhuriyeti.

1962 ve 1968 yıllarında çıkarılan Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Yönetmeliği, Türkiye Cum- huriyeti.

1983/2916 sayılı Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Yasa’sı, Türkiye Cumhuriyeti.

1983/2828 sayılı Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Yasa’sı, Türkiye Cumhuriyeti.

1986/3308 sayılı “Çıraklık ve Mesleki Eğitim Yasa’sı, Türkiye Cumhuriyeti.

Sayı 6/1996 Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin Onaylanmasının Uygun Bulunmasına İlişin Yasa, KKTC.

30 Eylül 1953 tarihli, Fasıl 178 Çocuk Ve Genç Kişılerin Çalıştırılması,Çocuk ve Genç Kişilerin Çalıştırılmasına İlişkin Yasa’yı Değiştiren ve Konsolide eden Yasa, KKTC.

Uluslararası Sözleşmeler

1948 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi.

1971 Zihinsel Engellilerin Hakları Bildirgesi.

1976 Sosyal ve Kültürel Haklar, Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmesi.

1975 Özürlü Hakları Bildirgesi, Genel Kurul, BM.

1981 Uluslararası Engelliler Yılı (Birleşmiş Milletler).

1983−1992 Uluslararası Engelliler On Yılı (Birleşmiş Milletler).

1990 Herkes için Eğitim Dünya Bildirgesi ve Temel Öğrenme İhtiyaçlarını Karşılamaya Yönelik Eylem Çerçevesi.

1990 Çocuk Haklarına Dair Sözleşme.
1993 Engelli Kişiler için Fırsatların Eşitlenmesine İlişkin Birleşmiş Milletler Standart Kuralları. 1994 Salamanca Bildirisi ve Özel İhtiyaç Eğitimine İlişkin Eylem Çerçevesi, UNESCO.
1995 Dünya Sosyal Kalkınma Zirvesi, Kopenhag Deklarasyonu ve Eylem Programı. 1998/31-1998 Engelli Kişilerin İnsan Hakları, 1998/31 sayılı İnsan Hakları Komisyonu Kararı. 2000 Engellilerin İnsan Hakları, 2000/51 sayılı İnsan Hakları Komisyonu Kararı.
2000 Dünya Eğitim Forumu, Dakar, Açıklama ve Eylem Çerçevesi.
2006 BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme, A/RES/61/106.

2016 Engelli Haklarına Dair Sözleşme, Kapsayıcılık hakkı hakkında 4 (2016) numaralı genel yorum-Eğitim, CRPD/C/GC/4, BM Belgeleri. Basın Haberleri

Engelli Çocuğa Şiddet Uygulandı, Kıbrıs Gazetesi, 6 Mayıs 2021, 3 Mart 2022 tarihinde https:// www.kibrisgazetesi.com/kibris/engelli-cocuga-siddet-uygulandi-h111420.html adresin- den alındı.

Engelli kıza tecavüz, Gündem Kıbrıs, 14 Mart 2022, 5 Mart 2022 tarihinde https://www.gun- demkibris.com/kibris/engelli-kiza-tecavuz-h336045.html adresinden alındı.

Engelliler Federasyonu, 15 Maddelik İstem Paketini Açıkladı ,10 Mayıs 2021, Gündem Kıbrıs, https://www.gundemkibris.com/kibris/engelliler-federasyonu-15-maddelik-istem-pake- tini-acikladi-h314556.html adresinden alındı.

Engelli Sayısı Açıklandı, Kıbrıs Net Haber, 10 Ağustos 2016, 12 Nisan 2022 tarihinde https:// www.kibrisnethaber.com/kibris/engelli-sayisi-aciklandi-h8336.html adresinden alındı.

Lefkoşa’da İşitme Engelli Kız Öğretmeni Tarafından Darp Edildi! Kıbrıs Gerçek web gazetesi, 17 Mart 2018, 22 Nisan 2022 tarihinde https://kibrisgercek.com/lefkosada-isitme-engel- li-kiz-ogretmeni-tarafindan-darp-edildi/ adresinden alındı.

Mağusa’da down sendromlu kıza tecavüz, Gündem Kıbrıs, 15 Nisan 2022, 5 Nisan 2022 ta- rihinde https://www.gundemkibris.com/kibris/magusa-da-down-sendromlu-kiza-teca- vuz-h338252.html adresinden alındı.

Şiddet gören engelli çocuğun annesi Kıbrıs Postası’na konuştu: Sorumlular cezasız kalmasın!, 6 Mayıs 2021, Kıbrıs Postası, 3 Mart 2022 tarihinde https://www.kibrispostasi.com/ c35-KIBRIS_HABERLERI/n376790-iddet-goren-engelli-cocugun-annesi-kibris-posta- sina-konustu-sorumlular-cezasiz-kalmasin adresinden alındı.

Engelliler İş ve Aş İstiyor, 13 Mayıs 2022, Kıbrıs Türk Görmezler Derneği, 15 Mayıs 2022 tari- hinde http://ktgormezlerdernegi.org/?cat=12 adresinden alındı.

Engelliler İş ve Aş İstiyor, 11 Mayıs 2022, Halkın Sesi Gazetesi, 15 Mayıs 2022 tarihinde https:// www.halkinsesikibris.com/guncel/engelliler-is-ve-as-istiyor-h175997.html adresinden alındı.

15 talep yinelendi: Engelliler ne istiyor?, My Kıbrıs Gazetesi, 10 Mayıs 2022, 15 Mayıs 2022 tarihinde https://www.mykibris.com/kktc/haber/15-talep-yinelendi-engelliler-ne-isti- yor--15967 adresinden alındı.

Yücetürk: Biz engelli olmaktan utanmıyoruz ama bizi yönetenler utanmalıdır artık, Kıbrıs Net Haber, 3 Aralık 2021, 20 Mayıs 2022 tarihinde https://www.kibrisnethaber.com/kibris/ yuceturk-biz-engelli-olmaktan-utanmiyoruz-ama-bizi-yonetenler-utanmalidir-h61412. html adresinden alındı.

Kaynak: TİHEK AKADEMİK DERGİSİ • YIL/YEAR: 5 • SAYI / ISSUE: 9 • 2022 SS. 15-46 ISSN: 2667-4599 İnternet yayını için:https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2389240

Doç. Dr. Emete GÖZÜGÜZELLİ

KKTC İÇ HUKUKUNDA ÇOCUK ENGELLİLERE YÖNELİK SUÇLARA DAİR KARARLAR VE BASINDA ÇIKAN HABERLER:II

FACEBOOK YORUMLAR

YORUMLAR

Son Yazılar