Siyasetnameler
Siyasetname devlet yönetimine dair eserlerin ortak adı olarak ifade edilmektedir. Tarihte padişahlara, krallara pek çok siyasetname sunulmuştur. Bunun amacı daha iyi bir yönetim üzerine hareket etmeyi tavsiye etmek olduğu kadar, amaçlarına ulaşmak için gerekli yolları göstermek de olmuştur.
Siyasetnamelerin temel olan ilkeleri ülkenin hâkiminin halka nasıl davranacağı, uyması gereken kurallar, hak ve sorumlulukları, yapması gereken eylemler, kendi sorumluluğundaki memur ve kişilerin kontrol edilmesi, hem devlet çarkının düzenli yürümesi hem de uluslar arası ilişkiler gibi konularda verilen nasihat ve yol göstermeleridir.
İslam dünyasında pek çok siyasetname yazılmıştır. Türklerin önemli siyasetnamelerinden biri de Selçuklu veziri Nüzamül Mülk’e ait olan “Siyasetname”dir.
Batı dünyasında da siyasetname örnekleri çoktur. Machiavelli nin Hükümdar adlı eseri bu konuda önem arz etmektedir. 16.Asır başlarında yazılmış olup, takdim edildiği, İtalyan prensinin ilgisinin çekmediği ve sonradan basıldığı bilinmektedir. Bu eserde bir hükümdarın nasıl davranacağı ve hangi özelliklerini olması gerektiği anlatılmıştır. Kitapta, iktidar sahibinin esas özelliğinin din ve ahlak ilkelerini uygulamak yerine, gerçekler üzerine hareket etmesi gerektiği, iyi ve kötü diye kavramlardan ziyade amaca ulaşmak için her yolun uygun olduğunu iddia etmiştir. Bu görüşlerden bazılarını sunalım: bir ülkeyi ele geçirildiğinde hükümdar soyundan gelenleri işlevsiz hale getirip, ortadan kaldırmak, kanunlarını değiştirmemek ve vergileri arttırmamak lazımdır, sonrasında o ülkede birlik sağlanır Türkler de öyle yapmıştır. İşgal edilen yeri haraca bağlamak ve kendi adamlarını yerleştirmek gerekir. Akıllı hükümdarlar her zaman her durumda yurttaşlarını kendisine muhtaç bırakmalıdır. Onların sürekli olarak bağlılığını sağlayacak tek yol budur. Hayalden çok gerçeğin peşine düşmek gerekir, yaşananla yaşanması gereken arasında fark vardır bir hükümdarın iyi olmamayı öğrenmesi ve şartların icaplarına göre davranmayı bilmesi gerekir. Bir hükümdar zalim değil merhametli görünmeyi istemelidir. Bu kitabın en esaslı yönü amaca ulaşmak için her şeyin yapılabileceğidir
Doğu dünyasında, Çin’de de siyasetnamelerin ayrı bir kıymeti vardı. Eski Çin’de uzun asırlar boyunca, kralları, yazılmış olan eski siyasetnamelerden imtihana tabi tutarlar, başarılı olursa, ondan sonra kral yaparlardı.
Türk dünyasında 12. yüzyılda yazılmış Kutadgu Bilig bir siyasetnamedir. K. Bilig’de hükümdarın hangi hak ve görevleri olduğu anlatılmıştır. Yöneticinin birinci özelliği yiğit yani Alp olacaktır. Sonra Bilge olacak, geniş bir geniş görüşlülük sahibi olacak, ileriyi görecektir. Sonra adil olacaktır, adaletle hükmedecek, haksızlık yapmayacaktır. Ve cömert olacaktır, eli açık olup insanlara ikramda bulunacak, onları gönendirecektir.
Günümüzde eski usul yazılan siyasetnamelere rastlanmasa da, farklı bir özellik taşıyan, istihbarat örgütlerinin, düşünce kuruluşlarının ve aydınların yazdıkları nice eserler mevcuttur.
Celil Altınbilek
31.01.2020