Osmanlı Devletinin Toprak Yönetimi
Devleti Âli’nin iktisadi durumuyla ilgili bazı bilgilendirmelerde bulunacağız.Türk devletinde toprak devlete âitti, yâni “mîrî” idi. Kişiler ona sâhip olamaz ancak kirâlayabilirlerdi. Toprağın alım satımı ve bağışı yapılamazdı. Osmanlı’nın kuruluşundan kuvvetli devirlerine kadar, topraklarının genelde 60-150 dönüm kadar olan kısmının maaş ve hizmetlerine karşılık, vergi ve kaynaklarının, askerî kişilere ve memurlara tahsis edilmesine “Timar sistemi” denmektedir. Timar sâhibi bu toprak üzerinde hem düzeni sağlar hem de savaşlar için asker hazır ederdi. Bu durum Osmanlı’nın kuruluştan kuvvetli devirlerine kadar hüküm sürmüş önemli bir uygulamadır. Toprakların sınıflandırılması akçe üzerinden elde edilebilecek gelirlerle belirlenirdi. Birincisi anlattığımız “Timar” idi, geliri yirmi bin akçenin üstünde olan, kazasker, vezir gibi yüksek rütbeli askerlere tahsis edilebilen toprak sınıfına “Zeâmet”, en yüksek getiriyi sağlayan pâdişaha ve hanedâna âit olan toprak sınıfına “Has” denirdi ki, hasların gelirlerinin başkalarına tahsisi mümkün olmazdı. Devlet-i Aliyye mülkün sâhibi olduğundan imtiyazlı bir sınıf bulunmamaktaydı. Devletin memurları, hem idârî, hem savaşan kesimler olsun “askerî” diye adlandırılmaktaydı ve timar ve zeâmet ancak onlara verilebilirdi. Onlar devletin memuru oldukları, elde ettikleri mal ve mülklerini, kazançlarını ve îtibarlarını devletten sağladıkları için vazîfeden alınabilir, mallarına el konulabilir hattâ katline hükmedilebilirdi. Reayanın (halkın) ise mülk sâhibi olmasının bir istisnâsı işlediği arâziye, bağ bahçe eker, binâ inşâ eder yâni şenlendirirse o kişiye mülkiyet hakkı tanınır ve o arâzinin sâhibi olurdu.
Devletin mîrî toprakları üzerinde halka tanıdığı mal ve mülk edinme de dâhil tasarruf haklarından Hıristiyan ve Yahûdi reaya, aynı şekilde Müslümanlar gibi faydalanmakta idiler.
Celil Altınbilek
03.04.2022
FACEBOOK YORUMLAR