~~Doğu Göktürk Devletinin Yıkılması
Göktürk Hakanlığı parçalanıp 582 yılında, Batı ve Doğu Göktürk Devleti olarak ikiye ayrılmıştı. Doğu Göktürk Devletinin, başında bulunan İl Kağan birçok defalar Çin’e karşı üstünlük sağladı ve onları yendi, 626 yılında Çin ile Sarı Irmak saldırmazlık andlaşmasını yaptı. Artık ganimet elde etmek için Çin’e akınlar yapılmayacaktı.
Orta Asya’da Gobi Çölünün güneyinde bulunan Wei ismiyle de anılan Sarı Irmak, Çin Devletini kuzeyin de idi ve burası çok zaman sınır vazifesi görmüş, Türk Devletlerinin elinde olduğu gibi Çin hâkimiyetine de girmişti. Doğu Göktürk Devleti bir zamandır eski gücünde değildi. Ülkede iç karışıklıklar çıkmış ve bazı beyler birbiriyle çatışmaya girmişti. Bazıları Kağanın hışmından kurtulmak için Çin’e sığınmışlardı. Ayrıca Kağan devlet kademesine yabancı vezirler almıştı. Bu durum devlete olan güveni sarsacaktı. Kağan’ın bazı kumandanlarının hâkimiyetindeki bölgelerde vergileri arttırması ve halka baskı yapması, halkta huzursuzluk ve devlete güvensizlik getirmişti. Ayrıca İl Kağan’ın komutanı kendi başına hareket edip Çin Sınırlarında yağma hareketine girişti. Bunun üzerine Çin Devleti güvendiği iki komutanını güçlü birer orduyla, bunları yola getirmek üzere sınır topraklarına yolladı.
Bu vaziyette ülkenin durumunu iyi görmeyen İL Kagan, Çin Devletinin hâkimi Tang hanedanlığına haber yolarak Çin Hâkimiyetini kabul edeceğini belirterek, görüşme talep etti. Çinli Tang hanedanı Kağanın teklifini kabul etti ve temsilcisini oraya, görüşmeye gönderdi. 630 senesinde çok kuvvetli bir kar yağışıyla birlikte yiyecek kıtlığı meydana çıkmıştı Açlık ve gıda derdine çare bulmak üzere üzerine İl Kağan obasını toplayıp Gobi Çölünü aşarak güney bölgelerinde sürek avına çıktı. İl Kağan, Çin Elçisiyle görüşme üzereyken, Çin Hanedanının iki komutanı da İL Kağanı yok etmek üzere ilerlediler. Barış görüşmeleri için beklerken, düşman hile ve tuzak ile çok yakınına gelmiş, Türk Ordusu ve Obasını hazırlıklısız yakalanmıştı. Müthiş bir savaş başladı, on bin savaşçı Türk yiğidi orda can verdi, yüz bin Türk esir alındı. İl Kağan durmadan 600 km gidebilen atına atlayıp, savaş meydanından uzaklaştı ve yeğeni olan İşbara Şad’a sığındı. Fakat İşbara, İl Kağanı Çin’e teslim etti.
İl Kagan’ı, Çin Kıralının huzuruna getirdiler, Kıral ona hakaret etti, fakat andlaşmaya uyduğu için canını bağışladı ve ona kendi hizmetinde vazife teklif ettiyse de o kabul etmedi. İL Kagan üzgün isteksiz bir şekilde kısa zamanda kahrından vefat etti. Onu çok seven veziri de onun ölümü üzerine intihar etti. O, Doğu Göktürk Hakanlığının son Kağanı idi onunla birlikte devlet son buldu.
Doğu Türkistan’ı da içine alan bu toprakların bir kısmı hâlâ esaret altındadır.
Celil Altınbilek 23.04.2019
