Hükümdar Anlayışı
Erken Türklerde, Kağanların ve inanç temsilcilerinin görev ve anlayışları zaman ve devirler içinde, İslam’a gelinceye kadar belirli temel değerleri korumasına rağmen yine de mühim değişiklikler olmuştu.“Doğu Hunlarında, Kök Türklerde, Uygurlarda, Han ve bazen Kam, ırsi olarak mukaddes ve göğe mensup sayılırdı. Kök-Türk devrinden beri, Türk sanatındaki hükümdar tasviri, İç-Asya sanatının Buda resmine düzen ve semboller bakımından, aşağı yukarı birbirine benzer. Fakat Karahanlı edebiyatında, hükümdar artık dünyayı sahiplenen ne rahip, ne de ilahi, kutsal biridir. Kutadgu-Bilig'deki Küntogdı İlik, kusurları olabileceğini ve öleceğini kabul eden, cemiyetin hayrı için adaletle çalışmağa gayret eyleyen, günahtan kaçınan ve faal bir Müslüman olmuştur”.*
Uygur hükümdarı gibi, Karahanlı hükümdarına verilen adlardan biri de Arslan· idi. Araplar Türk hükümdarına "yırtıcılar kralı" derdi.
Emel Esin’e göre: Karahanlı dünya görüşü bilhassa Türk Sufi metinlerinde aynısı gibi muhafaza edilmiştir. Celaleddin Rumi'nin Mesnevi'si, Kutadgu Bilig dünya görüşüne pek yakın resimler ihtiva eder. Göklerin deveranı(dönmesi), mihver, kutup, merkez hakkındaki Türk Sufilerinin ifadeleri de Karahanlı bilgini, "Maçinler Hakimi" Yusuf Hacib’in ifade ve tarzına yakındır. Halveti dervişlerinden "Merkez" unvanı verilen Musa Muslihuddin Merkez Efendi'nin İstanbul'daki mezarında şu mısra ile başlayan bir mersiye yazılıdır:
"Merhaba ey merkez-i deveran-i can."
Türk tarihi ve yaşayışı hep bir bütünlük ve devamlılık arz etmiştir, Selçuk, Osmanlı, Moğol, Calayirli, Timuri ve Safevi saray hayatı ve sanatı benzerlikler göstermiştir.
Bu sebeble tarihi bir bütünlük içinde ele alıp, farkları ve ayrıntıları da kabullenip, bu zenginlikleri birleştirebilmeliyiz.
Celil Altınbilek
30.11.2022
FACEBOOK YORUMLAR