Tragedya Ozanı 'Euripides ve Herakles' Eserine Bir Bakış
Euripides MÖ 480 yıllarında Salamis Adası’nda doğmuştur. Euripides’in doğduğu gün Persler ve Yunanlılar Salamis deniz savaşını yapmaktadır. Salamis deniz savaşına katılanlardan biri de Aiskhylos’tur, Salamis savaşı sırasında Aiskhylos ağır yaralanmıştır. Sophokles de Salamis savaşı sonrasında yapılan kutlamalarda gençler korosunu yönetmiş ve paian marşını okumuştur. Bu bilgilerin kurgusal olabileceği bildirilmekle birlikte üç büyük tragedya ozanı önemli bir tarihî olay etrafında birleştirilmiştir.
Euripides gençliğinde güreş sporu ile ilgilenir. Katıldığı Panathenaia adlı yarışmalarda birincilikler alır. Resim sanatına gönül veren Euripides’in resimlerinden de övgüyle bahsedilmiştir. Felsefe ve hitabet dersleri alan Euripides dönemin en zengin kütüphanesine sahiptir. Euripides’in genel kültürü çok geniş olduğundan sahnelerin filozofu olarak adlandırılır. Komedya yazarlarının sert eleştirileri, çağdaşı yazarların değerini anlamaması yüzünden Atina’yı terk edip önce Magnesia şehrinde kalmış daha sonra da Pella’ya gitmiştir. Pella, Makedonya Krallığı’nın başkentidir. Euripides Pella’ya bizzat Makedonya Kralı Arkhelaos tarafından davet edilmiştir. Euripides, Pella şehrinde Arkhelaos, Temenides ve Bakkhalar tragedyalarını yazar. Euripides MÖ 406 yılında Amphipolis’te ölmüştür.
Euripides toplam 92 eser yazmış olup bunların 19’u günümüze ulaşmıştır. Euripides eserleriyle yarışmalara katılmayı sever yalnız yaşamı boyunca katıldığı pek çok yarışmanın sadece beş tanesinden ödül alabilmiştir.
Euripides gençler tarafından çok sevilir ama eserleri çağdaşları tarafından beğenilmez. Euripides’in değeri o öldükten sonra zamanla anlaşılır. Euripides eserlerinde sophistlerin öğretisiyle şekillenen bütün değerleri sorgulayan bireyleri anlatmıştır. Euripides insanın iç çatışmalarını; bilinçle bilinçdışı, arzularla görevler arasındaki bocalamasını işler. Euripides Tanrıları kaba ve adalet duygusundan yoksun gösteren mitleri sorgulamış, Tanrıların kötü işler yapmadığını; iyiliği amaçlayan manevi güçler olduğunu söylemiştir. Euripides’in eserlerinde ilk kez birey ön plana çıkmış, etik ve felsefi mesajlar verilmiştir.
Aristoteles, Euripides hakkında şöyle demiştir. ‘‘Sophokles karakterleri olmaları gerektiği gibi gösterirken, Euripedes onları oldukları gibi verir.’’
Euripides, Aristoteles’in de belirttiği üzere karakterlerine idealize etmeyi sevmez, karakterlerini olduğu gibi verdiği için çağdaş tiyatroya en yakın eserler veren klasik ozan ya da modern ozanların ilki olarak nitelenmektedir.
Euripides Herakles eserini MÖ 421-415 yılları arasında yazmıştır. Herakles adlı eserinden bahsedelim:
Amphitryon, Tıryns Kralı Alkaios ile Astydamia’nın oğludur. Amcası ve aynı zamanda Mykenia Kralı olan Elektryon’un kazara ölümüne neden olur ve sonra da Thebai’ye sığınır. Taphos üzerine yaptığı seferden döndüğünde kazara öldürdüğü Elektryon’un kızı Alkmene ile evlenir. Tanrı Zeus, Amphitryon bir seferdeyken Alkmene’nin yanına gider. Alkmene, Zeus’u tanımaz çünkü Zeus kocası Amphitryon kılığına girmiştir. Alkmene ile Amphitryon kılığına girmiş Zeus birlikte olur. Alkmene, Zeus’tan hamile kalır. Aynı gece seferden Amphitryon da dönmüştür ve hiçbir şeyden haberi yoktur. Alkmene ile Amphitryon da birlikte olur. Alkmene kocasından hamile kalır. Mite göre Alkmene aynı gece hem kılık değiştirmiş Zeus’la hem de kocası Amphitryon’la birlikte olmuştur. Hamile olan Alkmene’nin karnında iki bebek vardır. Bebeklerin biri Zeus’un oğlu Herakles diğeri de Amphitryon’un oğlu İphikles’tir.
Herakles doğduktan sonra Zeus’un karısı tanrıça Hera kıskanır ve hıncını Herakles’ten almak ister. Bu nedenle de Herakles’in tüm yaşamını mahvetmek için ant içer. Herakles yaşamı boyunca Hera’nın düşmanlığı yüzünden zor zamanlar geçirir. Hera’nın bir oyunu yüzünden aklını kaçırır ve çok sevdiği karısıyla, çocuklarını öldürür. Herakles bu günahı işlerken aklı başında değildir ama büyük suç ve günah işlemiştir. Arınması için yine kendine verilen on iki adet görevi yerine getirmelidir. Bu görevleri başarıyla yerine getirirse Herakles babası Zeus tarafından ölümsüzlük ile onurlandırılacaktır. Geleneksel mit bu şekilde ilerler.
Euripides’in Herakles adlı eserinde ise sıralama değişmiştir. Euripides, Herakles’e Hera tarafından verilen on iki adet görevi yerine getirterek Herakles’in kahramanlığını işleyeceği cinayetlerden önce ilan eder. Euripides bir yenilik yapmak istemiştir. Herakles Hera’nın kendisinden istediği on iki adet görevi başarıyla yerine getirmiş ve kahraman olduktan sonra aklını kaçırarak karısını ve çocuklarını öldürmüştür.
Euripides gücünün doruğunda, yaptığı kahramanlıklarla ünlenen, on iki adet görevi başarıyla yerine getiren ve neticede büyük bir üne kavuşan Herakles’e cinayet işleterek mitlerde yer alan sıralamayı değiştirmiş, hayatın trajik yanını ve kaderin değişkenliğini vurgulamak istemiştir. Euripides, Herakles adlı eserinde ünlü ve şanlı bir kahramana adi bir suç işleterek sıradan insanların hayatına geçiş yaptırmıştır. Geleneksel mitte olduğu gibi Herakles cinayetleri işledikten sonra yaptığı kahramanlıklarla arınmayacak bilakis tıpkı normal insanlar gibi acısını hayatının sonuna kadar ıstırap çekerek yaşayacaktır.
Kitapla kalınız, saygılarımla.
