HETERONİMİN BİNBİR YÜZÜ: FERNANDO PESSOA
Portekiz ve dünya edebiyatının en özgün yazarı ve şairi olarak bilinen Fernando Pessoa, esrarengiz şiir tarzıyla ön plana çıkar. Soyadı Portekizce'de kişi anlamına gelen Pessoa ne tesadüftür ki, şiirlerini kendi yarattığı farklı kişiliklerin ağzından yazmaktadır. Pessoa, heteronimler olarak adlandırılan kendi isimleri ve şiir tarzlarına sahip karakterler yaratmasına izin veren maskeleri kullanır. Fernando Pessoa'nın edebiyat teorisine getirdiği şiirsel bir sistem olan heteronimlik kavramını biraz daha ayrıntılı inceleyelim:
Heteronimlik, şairin şiir karakterinin birden fazla kişiliğe bölünmesi demektir. Ortaya çıkan yaratımlar veya karakterler ise heteronim olarak tanımlanır. Heteronim kelimesi Yunanca olan hetero (diğer, farklı) ve onoma (ad) kelimelerinin birleşiminden ortaya çıkmıştır. Takma addan farklıdır. Başlı başına özgün bir karakteri ifade eder. Her heteronimin kendi varoluş biçimi, kendi fiziği, biyografisi, dünya görüşü, dini ve elbette kendi şiirsel ve edebi tarzı vardır. Heteronimlik, diğer ruhlara, bedenlere ve edebiyatlara bir yolculuk hâlidir. Başkalık arayışı içinde bir yolculuk ya da metafizik bir yolculuk da denebilir.
Fernando Pessoa, şiire heteronimler sağlaması, farklı sesler yaratması dolayısıyla çoğul şiir icat etmesiyle döneminin şairlerinden ayrılır. Portekizli şair belki de bu edebi yöntemi en çok geliştiren, aynı anda birçok karakter olma yeteneğine sahip ve en az yetmiş heteronim yaratmış olan bir şairdir.
Bazıları akraba olan ya da birbirini iyi tanıyan bu heteronimlerin, kimi zaman birbirlerinin eserlerini eleştirdikleri, kimi zaman ise tercüme ettikleri görülür. Heteronim kişiler birbirleriyle ve hatta Pessoa ile "varoluş tiyatrosu" olarak adlandırılan bir diyaloğa girerler. Bazen Pessoa'nın sosyal hayatına da müdahale ederler. Fransız asıllı ünlü edebiyat eleştirmeni George Steiner'ın heteronimler üzerine yaptığı tespitler önemlidir: "Olmayan bir karakterin ağzından yazmak edebiyatta ve felsefede karşılaşılan bir durumdur. Pessoa'nın dediği ve tanımladığı şekliyle heteronim, farklı ve son derece tuhaf bir şeydir. Pessoa, yarattığı şair karakterlerin her biri için oldukça farklı bir şiirsel ifade biçimi ve teknik, kendine has ve karmaşık bir biyografi ve hepsinden önemlisi ince ilişkiler tasarlar."
Pessoa en önemli heteronimlerini 1914'te yirmi altı yaşındayken yaratır. Şiirsel çalışmalarındaki en bilinen heteronimler şunlardır: Alberto Caeiro, Alvaro de Campos, Bernardo Soares ve Ricardo Reis. Her farklı isim için kendi aralarında ilişkiler kurarak farklı bir şiirsel çalışma geliştirir. Bu dört karakteri incelemek Fernando Pessoa'yı anlamak açısından çok önemli olacaktır.
Bunlardan ilki 1899 doğumlu ve Portekiz'i asla terk etmeyen Alberto Caeiro'dur. Caeiro, öğretmen, pagan ve dünyanın doğal vizyonuna sahip klasik bir şairdir. Âdeta doğanın şarkıcısıdır. Belki de Pessoa'ya en çok benzeyen kişi olan Caeiro'nun şiir kitapları onun şiirsel çalışmasının bir parçasıdır. Tüberkülozdan ölmüştür.
Sıradaki heteronim isim ise 1890 doğumlu, İskoçya'da mühendislik diplomasına sahip bir deniz mühendisi olan Alvaro de Campos'tur. Teknolojinin gelişimini seven, ilham arayışı için Doğu'ya seyahat eden Campos, uzun bir İngiltere yaşantısından sonra Portekiz'e döner. Alvaro de Campos iki kelimeyle tanımlanır: aşırılık ve saygısızlık. Şiirlerinde kimi zaman noktalama işaretlerine yer vermez, özgürce yazar.
Üçüncü heteronim olan Bernardo Soares ise muhasebe asistanıdır. Kişiliğinin yazarınkine benzer özelliklere sahip olması nedeniyle yarı-heteronim olarak kabul edilir. Fernando Pessoa XX.yüzyılın en büyük eseri olarak kabul edilen "Huzursuzluğun Kitabı"nı Soares karakteri üzerinden yazmıştır.
19 Kasım 1887'de Porto'da doğan Ricardo Reis ise dördüncü heteronim olarak karşımıza çıkar. Reis, monarşik inançları yüzünden Brezilya'da yaşamak zorunda kalan bir doktor ve Latin şair Horacio'dan esinlenen neoklasik bir şairdir. Yüz yirmi yedi kısa şiiri bulunur. Nobel Edebiyat Ödüllü yazar José Saramago, bu heteronim hakkında "Ricardo Reis'in Ölüm Yılı" adlı bir roman yazar.
Tüm bu bilgilerin ışığında Fernando Pessoa'yı modern edebiyatın en büyük mucidi olarak tanımlayabiliriz. Şiirle felsefeyi birleştiren Pessoa'nın çalışmaları otuz yedi dile çevrilmiştir. Farklı insanların ruhunda olma arzusuyla can verdiği karakterler sayesinde âdeta egolar evreninin yaratıcısı olmuştur.
Beste BEKİR
FACEBOOK YORUMLAR