Ortadoğuda İngiliz Kadın Ajan:Gertrude Bell
İngilizlerin Irak'a nüfuz ettiği yılların en ilginç simalarından biri Gertrude Bell'dir. Araplar ona 'Çölün Kızı' diyordu. Bölgeye dair engin bilgisi yüzünden Başbakan Churcill'in 1921'de Kahire'de topladığı Ortadoğu Konferansına çağırdığı 40 kişi arasındaki tek kadındı. Kimdi bu kadın? Tarihçi, arkeolog, müzeci, sanat tarihçisi, yazar, Alp Dağlarına tırmanan ve arkasında “Gertrude Zirvesi” ni bırakan dağcı, dünyayı iki kere dolaşan bir gezgin, coğrafyacı, yedi dil bilen bir dilbilimci, fotoğrafçı, Churchill'in çalışma arkadaşı, Arabistanlı Lawrence'ın dostu ve ajan… Sonraki yıllarda 'Irak'ın Taçsız Kraliçesi' diye anılan Gertrude Margaret Lowthian Bell 1868’de zengin bir ailenin kızı olarak İngiltere'de doğar. İlk eğitimini özel hocalardan alan Bell, Oxford üniversitesinin tarih bölümünde okuyan ilk kadın olur. Şeref derecesiyle okulunu bitiren Bell, iki kez dünya turu yaptıktan sonra önce İran'a, sonra Kudüs'e gider Farsça ve Arapça öğrenir ve Kudüs civarındaki arkeolojik alanların haritalarını oluşturur. Bell, o güne dek hiçbir Batılı kaşifin ayak basmadığı yerlere, çölün derinliklerine, başında sadece erkek rehberlerin bulunduğu kervanlarla sayısız gezi yapar. Arap kabilelerinin güvenini kazanır, ayak basılmamış toprakların haritasını çıkartarak vahaların yerlerini işaretler. İngiltere için kimin dost, kimin düşman olduğunu öğrenen Gertrude’nin kabileler hakkındaki bilgileri, I. Dünya Savaşı'nda onu İngiltere'nin birinci istihbarat kaynağı haline getirir. Savaş yıllarını Kahire'de geçiren Bell, Arapların Osmanlı İmparatorluğu’na baş kaldırması ve isyan etmesinde önemli bilgileri İngiltere'ye yollar. Ayrıca I. Dünya Savaşı boyunca İngiliz hükümetine, Ortadoğu'yu karış karış gezdiğinden dolayı bölgedeki sosyolojik yapı, su kaynakları ve demiryolu güzergahları hakkında sürekli bilgi verir. Irak'ın siyasi haritasının çizilmesi ve yakın arkadaşı kral Faysalın tahta geçirilmesinde etkili olur. Bell bu durumu ‘‘Bu sabah tüm vaktimi Bağdat'taki ofisimde Irak'ın güney sınırlarını belirleyerek geçirdim. Çok güzel bir sabahtı...’’ Ya da ‘‘Bir daha kral yaratma işine girmeyeceğim. Fazlasıyla yorucu bir iş bu!’’ sözleriyle ifade eder. Bell çekmiş olduğu 7000 resmin yanı sıra, anne babasına yazmış olduğu 1600 detaylı mektubu ve tutmuş olduğu günlüğü ile o günlerin çok önemli belgesel birikimini arşivler. Arşiv Newcastle Üniversitesine bağışlanır ve yine vasiyeti üzerine herkesin kullanımına açıktır. 1905’ten 1919’a kadar Türkiye, İran, Irak, Mısır, Suriye, Ürdün, Lübnan gibi tüm Ortadoğu coğrafyasını fotoğraflayan, mektupları ve günlüğünde gezdiği coğrafyalar hakkında bilgi veren arşivine internetten ulaşmak mümkündür. Çölün Kızı’nın yaşadığınız kenti ziyaret edip etmediğini öğrenmek, belki 1900’lerdeki fotoğraflarını görmek kentiniz hakkında yazdıklarını öğrenmek tarih araştırmasını yapmak için bir adım olabilir. Ne dersiniz?
http://www.eba.gov.tr/video/izle/67645fee3f8a48ff446daaec0d942ee1768262d09c001